Một thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên (RCT) quan trọng năm 2025 đã so sánh hai phương pháp tập luyện giảm nén gân Achilles tại điểm bám (insertional Achilles tendinopathy): tập luyện với sức căng cao (HTCR – High-Tension Compression/Rehabilitation) và tập luyện với sức căng thấp (LTCR – Low-Tension Compression/Rehabilitation). Bệnh lý gân Achilles tại điểm bám là một trong những chấn thương quá tải phổ biến nhất ở người chạy bộ, vận động viên sức bền và người lớn tuổi. Đặc trưng của bệnh là thoái hóa collagen, dày mô gân, xơ hóa túi hoạt dịch và tăng mẫn cảm đau khi gập cổ chân sâu. Nghiên cứu này được thiết kế nhằm xác định phác đồ tập luyện tối ưu để vừa kích thích tái tạo collagen, vừa giảm đau, vừa hạn chế tình trạng kích ứng cơ học vốn là yếu tố làm bệnh kéo dài. Các đối tượng tham gia được theo dõi về mức độ đau, chỉ số chức năng, biên độ vận động và khả năng trở lại hoạt động trong suốt 6 tháng.

Kết quả và Ứng dụng:
Kết quả sau 12 tuần cho thấy nhóm thực hiện LTCR (bao gồm các bài tập Isometric và Isotonic dưới ngưỡng đau, sử dụng tải trọng thấp và hạn chế tầm vận động gây ép gân vào mấu xương gót) đạt hiệu quả giảm đau vượt trội so với nhóm HTCR. Các chỉ số đánh giá chức năng như VISA-A tăng rõ rệt hơn ở nhóm LTCR, trong khi tần suất bùng phát triệu chứng thấp hơn đáng kể. LTCR được cho là ít gây kích ứng vào vùng gân bị tổn thương tại điểm bám, nơi chịu áp lực cao nhất khi thực hiện bài tập gập cổ chân sâu hoặc bài tập tăng tải cổ điển kiểu “calf drop”.

Các dữ liệu kèm theo cũng chỉ ra rằng nhóm HTCR — dù có hiệu quả tăng sức mạnh cơ bắp — lại làm gia tăng mức nén lên gân Achilles trong những tuần đầu tiên, khiến nhiều bệnh nhân xuất hiện đau nhói, sưng và giảm tuân thủ điều trị. Trong khi đó, nhóm LTCR duy trì được tải cơ học ổn định, giúp collagen sắp xếp lại trật tự mà không tạo thêm vi chấn thương. Đây là yếu tố quan trọng trong phục hồi gân, vì các nghiên cứu cơ sinh học trước đây đã chỉ ra rằng điểm bám gân Achilles không chịu được mức kéo giãn quá mức khi gân đang trong giai đoạn viêm-thoái hóa.

Về mặt sinh lý học, LTCR cung cấp môi trường cơ học “tối ưu hóa tải” (optimal loading), nghĩa là vừa đủ lực để kích thích sửa chữa mô mà không vượt ngưỡng gây tổn thương thêm. Các bài tập isometric tải nhẹ còn được chứng minh giúp giảm hoạt động của thụ thể đau và tăng khả năng kiểm soát thần kinh-cơ, nhờ đó giảm cảm giác đau khi hoạt động. Điều này giải thích vì sao bệnh nhân trong nhóm LTCR có xu hướng phục hồi ổn định hơn, giảm phụ thuộc vào thuốc giảm đau và duy trì được tần suất tập luyện.

Ứng dụng thực tiễn trong vật lý trị liệu:
Từ những phát hiện này, khuyến nghị thực hành được đưa ra cho các chuyên gia vật lý trị liệu và bác sĩ phục hồi chức năng như sau:

1. Ưu tiên LTCR trong giai đoạn cấp và bán cấp: Tập isometric chân đứng, calf raise giới hạn biên độ (chỉ nâng gót lên mức trung bình), tránh các bài tập kéo giãn mạnh cơ sinh đôi – dép chân trong 4–6 tuần đầu.
2. Sử dụng heel-lift (đệm nâng gót) để giảm nén trực tiếp vào điểm bám gân Achilles mỗi khi đi lại và tập luyện.
3. Tăng tải có kiểm soát sau tuần 8–12, nhưng vẫn tránh các bài tập dốc xuống sâu (eccentric heel drop full range) cho đến khi mô gân hồi phục hoàn toàn.
4. Theo dõi phản ứng gân sau mỗi buổi tập: quan sát mức đau trong 24 giờ, sưng vùng gân, độ cứng buổi sáng (morning stiffness). Nếu đau tăng trên 2 điểm (thang 0–10), cần giảm tải ngay.
5. Kết hợp bài tập kiểm soát hông và thân mình, vì các nghiên cứu cho thấy rối loạn vận động của chuỗi cơ phía trên có thể làm tăng áp lực lên gân Achilles.

Triển vọng và đánh giá tổng quan:
Kết quả RCT năm 2025 củng cố xu hướng mới trong phục hồi gân – coi trọng mức tải thấp và tránh nén gân quá mức trong giai đoạn đầu. Điều này đánh dấu sự dịch chuyển từ các phác đồ “eccentric protocol” cổ điển — vốn hiệu quả với tendinopathy thân gân nhưng kém phù hợp với điểm bám — sang phác đồ LTCR mang tính cá thể hóa và sinh cơ học chính xác hơn.

Các phát hiện cũng phù hợp với các đánh giá hệ thống gần đây, cho thấy insertional Achilles tendinopathy đáp ứng tốt hơn với mô hình tập luyện hạn chế biên độ. Khi áp dụng rộng rãi, LTCR có thể giúp giảm tỷ lệ tái phát, rút ngắn thời gian phục hồi và nâng cao khả năng quay lại thể thao cho nhiều nhóm đối tượng, đặc biệt là vận động viên chạy bộ, người lớn tuổi và bệnh nhân thừa cân.

Tóm lại, LTCR không chỉ mang lại lợi ích giảm đau đáng kể mà còn góp phần tạo nền tảng vững chắc cho cơ – gân phục hồi toàn diện. Đây là hướng tiếp cận phù hợp để trở thành phác đồ tiêu chuẩn cho điều trị bảo tồn viêm gân Achilles tại điểm bám trong giai đoạn hiện nay.

Hồng Liên