Cụ thể, 5 luật gồm: Luật Khoa học, Công nghệ (KHCN) và Đổi mới sáng tạo; Luật Công nghiệp Công nghệ số; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Năng lượng nguyên tử.

Phát biểu tại họp báo, Thứ trưởng Bộ KH&CN Lê Xuân Định cho biết rằng dù các dự thảo luật đã được khởi thảo từ 1 đến 2 năm trước, nội dung của chúng đã được xây dựng lại gần như toàn diện, thể hiện tinh thần tiếp thu sâu sắc các chủ trương và định hướng lớn của Nghị quyết 57-NQ/TW do Bộ Chính trị ban hành ngày 22/12/2024.

Dưới sự chỉ đạo quyết liệt và trực tiếp của Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng, quá trình sửa đổi, bổ sung các luật không chỉ nhằm cập nhật với thực tiễn, mà còn thể hiện quyết tâm mạnh mẽ trong việc tháo gỡ những điểm nghẽn thể chế vốn được xem là rào cản lớn đối với phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Việc Quốc hội thông qua 5 luật lần này là bước cụ thể hóa quan trọng các định hướng lớn của Nghị quyết 57-NQ/TW và các Nghị quyết của Bộ Chính trị, đặc biệt trong hoàn thiện thể chế, tháo gỡ điểm nghẽn và thúc đẩy các động lực phát triển mới như khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Các luật không chỉ tạo nền tảng pháp lý để triển khai hiệu quả những chính sách, chiến lược quốc gia về KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, mà còn góp phần bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ trong quản lý nhà nước, nhất là khi hệ thống chính quyền địa phương 2 cấp đang bước vào giai đoạn vận hành thực tế.

Những đổi mới nổi bật góp phần tạo diện mạo mới cho KHCN

Cụ thể, Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo (có hiệu lực từ 01/10/2025) đánh dấu sự thay đổi căn bản trong tư duy phát triển khi lần đầu tiên đưa đổi mới sáng tạo (ĐMST) vào luật và đặt ngang hàng với KHCN. ĐMST được xác định là động lực then chốt nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh và nâng cao chất lượng cuộc sống. ĐMST được kỳ vọng đóng góp 3% vào tăng trưởng GDP, trong khi KHCN đóng góp 1%.

Luật chuyển trọng tâm từ quản lý đầu vào sang quản lý theo kết quả, cho phép tổ chức, cá nhân tham gia nghiên cứu được sở hữu kết quả và thương mại hóa, hưởng tối thiểu 30% thu nhập từ thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Điều này tạo động lực mạnh mẽ cho tinh thần dám nghĩ, dám làm, thúc đẩy nghiên cứu hướng đến ứng dụng thực tiễn và gắn kết chặt chẽ hơn giữa KHCN và phát triển kinh tế - xã hội.

Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa (có hiệu lực từ 01/01/2026) thể hiện tư duy quản lý mới: chuyển từ mô hình quản lý hành chính sang quản lý dựa trên rủi ro; từ tiền kiểm sang hậu kiểm dựa trên dữ liệu và công nghệ số; từ cơ chế khuyến khích sang tăng cường trách nhiệm, minh bạch và có chế tài rõ ràng.

Lần đầu tiên, luật yêu cầu xây dựng hệ thống giám sát chất lượng sản phẩm, hàng hóa quốc gia; kết nối dữ liệu liên ngành phục vụ hậu kiểm và quản lý rủi ro. Đồng thời quy định cụ thể trách nhiệm đối với hàng hóa kinh doanh trên nền tảng số, tăng nghĩa vụ của người bán và các nền tảng trung gian trong đảm bảo chất lượng và xử lý phản ánh.

Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật (có hiệu lực từ 01/01/2026) cũng thể hiện sự đổi mới toàn diện trong tư duy quản lý về tiêu chuẩn, đo lường và chất lượng. Chiến lược tiêu chuẩn quốc gia lần đầu tiên được luật hóa, đồng thời thiết lập Cơ sở dữ liệu quốc gia về tiêu chuẩn – đo lường – chất lượng. Luật quy định nguyên tắc “một sản phẩm – một quy chuẩn” trên phạm vi toàn quốc nhằm xóa bỏ chồng chéo và nâng cao hiệu quả quản lý. Đặc biệt, cơ chế thừa nhận đơn phương kết quả đánh giá quốc tế giúp doanh nghiệp công nghệ cao rút ngắn thời gian tiếp cận thị trường.

Luật Công nghiệp công nghệ số (có hiệu lực từ 01/01/2026) đánh dấu bước ngoặt lớn trong xây dựng khung pháp lý cho các lĩnh vực mới nổi như bán dẫn, trí tuệ nhân tạo và tài sản số. Luật quy định chiến lược phát triển chip chuyên dụng, thúc đẩy liên kết chuỗi cung ứng toàn cầu.

Về trí tuệ nhân tạo, luật đưa ra nguyên tắc “lấy con người làm trung tâm”, yêu cầu các sản phẩm AI phải có dấu hiệu nhận diện. Nhà nước dành ưu đãi cao nhất cho nghiên cứu, phát triển và ứng dụng AI. Lần đầu tiên, tài sản số – bao gồm tài sản ảo và tài sản mã hóa – được công nhận quyền sở hữu, giao dịch và bảo mật. Hạ tầng số thiết yếu như trung tâm dữ liệu AI, khu công nghệ số tập trung và phòng thí nghiệm quốc gia được ưu tiên đầu tư nhằm tạo nền tảng cho phát triển chuyển đổi số và kinh tế số.

Luật Năng lượng nguyên tử sửa đổi (có hiệu lực từ 01/01/2026) thiết lập khung pháp lý toàn diện phù hợp với hướng dẫn của Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA). Luật xác định điện hạt nhân là định hướng chiến lược quốc gia, góp phần đảm bảo an ninh năng lượng và giảm phát thải carbon.

Một điểm mới quan trọng là việc thống nhất quản lý an toàn, an ninh hạt nhân bởi một cơ quan có thẩm quyền, vận hành theo tiêu chuẩn quốc tế và quản lý toàn bộ vòng đời nhà máy. Luật cũng dành riêng một chương cho an toàn cơ sở hạt nhân và mở rộng ứng dụng năng lượng nguyên tử trong y tế, nông nghiệp và công nghiệp, hướng tới làm chủ công nghệ và chuyển đổi số toàn diện trong lĩnh vực này.

Duong Huy