Trong bối cảnh hàng giả, hàng nhái ngày càng hoành hành trên thị trường Việt Nam từ thực phẩm, dược phẩm, mỹ phẩm đến linh kiện điện tử, ngành Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng đang coi truy xuất nguồn gốc (TXNG) toàn chuỗi cung ứng là giải pháp chiến lược để khôi phục niềm tin của người tiêu dùng và bảo vệ thị trường.

Theo Ông Bùi Bá Chính, Giám đốc Trung tâm Mã số, Mã vạch Quốc gia (thuộc Uỷ ban Tiêu chuẩn, Đo lường, Chất lượng quốc gia – STAMEQ: Việt Nam đã có nền tảng công nghệ quan trọng để thực hiện truy xuất nguồn gốc. Đáng kể là Cổng thông tin truy xuất nguồn gốc sản phẩm, chính thức vận hành từ tháng 10/2024, đã bắt đầu ghi nhận các dữ liệu đầu mối.

Về khung tiêu chuẩn, Việt Nam cũng đã xây dựng hệ sinh thái kỹ thuật khá hoàn chỉnh: từ năm 1995 tham gia mạng GS1 toàn cầu, đến nay đã công bố 35 tiêu chuẩn quốc gia (TCVN) liên quan đến truy xuất nguồn gốc. Trong số đó, TCVN 13274:2020 hướng dẫn cách mã hoá, định danh thông tin truy vết (ví dụ: mã QR, NFC, RFID…) để đảm bảo việc theo dõi sản phẩm xuyên suốt chuỗi.

Tuy nhiên, theo ông Chính, vẫn tồn tại thách thức lớn trong việc truy xuất “toàn chuỗi”. Ví dụ, dù mỗi chai nước bán tại siêu thị mang số mã vạch 893 (cho thấy là sản phẩm sản xuất tại Việt Nam), người tiêu dùng khó có thể biết chi tiết hơn về nguồn gốc chai, nguồn nước, hay nơi đóng chai.

Một điểm mấu chốt để giải quyết vấn đề này là việc kết nối dữ liệu giữa các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và địa phương. Cần một nền tảng quốc gia để xác minh định danh sản phẩm, đồng thời liên kết với các hệ thống định danh cá nhân hoặc tổ chức như VNeID — nhằm bảo đảm minh bạch hoàn toàn trong chuỗi cung ứng.

Trong khi các công nghệ truy xuất nguồn gốc như QR code, NFC hay RFID càng ngày càng phổ biến, các đối tượng làm giả cũng tận dụng chính công nghệ để tinh vi hóa hành vi gian lận. Cuộc chiến chống hàng giả vì thế đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý nhà nước, các doanh nghiệp chân chính và cộng đồng người tiêu dùng.

Không chỉ dừng lại ở các biện pháp kỹ thuật, năm 2025, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng STAMEQ đã phát hành tài liệu hướng dẫn truy xuất nguồn gốc minh bạch cho các cơ sở chăn nuôi, chế biến sản phẩm chăn nuôi. Bước này cho thấy quyết tâm thúc đẩy truy xuất nguồn gốc không chỉ ở khâu bán lẻ, mà ngay từ gốc ngành nông nghiệp.

Đồng thời, các tiêu chuẩn quốc gia mới đang được hoàn thiện và áp dụng rộng rãi. Chẳng hạn, TCVN 12827:2023 quy định yêu cầu truy xuất nguồn gốc đặc thù cho chuỗi cung ứng rau quả tươi, từ nông trại đến điểm bán lẻ. Việc triển khai TXNG toàn chuỗi còn giúp tăng cường khả năng thu hồi sản phẩm khi có sự cố về an toàn hoặc chất lượng xảy ra — phòng ngừa rủi ro cho người tiêu dùng và doanh nghiệp. Tuy nhiên, quá trình này cũng vấp phải không ít khó khăn. Một số doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp xuất khẩu, phản ánh rằng truy xuất nguồn gốc xuyên suốt đồng nghĩa với chi phí lớn — đầu tư phần mềm, phần cứng, nhân lực, quy trình quản lý. Bên cạnh đó, việc chia sẻ dữ liệu truy xuất cũng tiềm ẩn rủi ro bảo mật và nguy cơ tiết lộ bí mật thương mại.

Dù vậy, lợi ích mà truy xuất nguồn gốc toàn chuỗi mang lại là rõ ràng: minh bạch thị trường, đánh bại hàng giả, khôi phục niềm tin người tiêu dùng và nâng cao năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập sâu và toàn diện. Nếu được triển khai đồng bộ và quyết liệt, truy xuất nguồn gốc có thể trở thành “lá chắn kỹ thuật” vững chắc để bảo vệ người dân lẫn nền kinh tế trong tương lai gần.

Nguyễn Lan Hương