Trong bối cảnh thương mại toàn cầu vận động ngày càng nhanh và đòi hỏi mức độ minh bạch cao, mã số mã vạch (MSMV) đang trở thành “ngôn ngữ chung” giúp hàng hóa Việt Nam gia nhập sâu hơn vào chuỗi cung ứng quốc tế.

 Không chỉ là công cụ nhận diện đơn thuần, MSMV đã phát triển thành nền tảng dữ liệu hỗ trợ doanh nghiệp truy xuất nguồn gốc, chống gian lận thương mại, nâng cao năng lực cạnh tranh và đáp ứng các tiêu chuẩn ngày càng khắt khe của thị trường thế giới.

Tại Việt Nam, việc ứng dụng MSMV đã được thúc đẩy mạnh mẽ trong những năm gần đây, nhất là khi yêu cầu về truy xuất nguồn gốc trở thành một điều kiện gần như bắt buộc đối với hàng hóa xuất khẩu. Sự vào cuộc của Bộ Khoa học và Công nghệ, Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng, Bộ Khoa học và Công nghệ cùng các bộ ngành liên quan đã từng bước đưa MSMV trở thành công cụ quản lý hiện đại, phù hợp với xu thế số hóa thương mại toàn cầu.

GS1 Việt Nam là tổ chức duy nhất được GS1 Global ủy quyền quản lý và cấp mã số mã vạch quốc tế tại Việt Nam. Trực thuộc Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng (Bộ Khoa học và Công nghệ), GS1 Việt Nam giữ vai trò xây dựng, triển khai và giám sát việc áp dụng các tiêu chuẩn GS1 trong sản xuất, thương mại và quản lý chuỗi cung ứng. Với xu hướng số hóa mạnh mẽ, đơn vị này không chỉ dừng lại ở việc cấp mã mà còn hỗ trợ doanh nghiệp chuẩn hóa dữ liệu, truy xuất nguồn gốc, áp dụng mã QR theo tiêu chuẩn GS1 Digital Link, cũng như kết nối thông tin sản phẩm vào cơ sở dữ liệu toàn cầu của GS1.

Trong những năm gần đây, GS1 Việt Nam đẩy mạnh đào tạo, tư vấn và chuyển giao công nghệ cho doanh nghiệp trong các lĩnh vực nông sản, thực phẩm, logistics, dược phẩm… nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng chặt chẽ của thị trường xuất khẩu. Hoạt động của GS1 Việt Nam góp phần quan trọng giúp hàng hóa Việt Nam nâng cao tính minh bạch, chống gian lận thương mại, đồng thời tạo nền tảng để doanh nghiệp hội nhập sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu

Công cụ không thể thiếu của nền kinh tế hội nhập

Theo GS1 – tổ chức quản lý mã số mã vạch toàn cầu, hệ thống MSMV hiện được sử dụng tại hơn 150 quốc gia, bao phủ hơn 2 triệu doanh nghiệp và hơn 10 tỷ lượt quét mỗi ngày. Điều này cho thấy MSMV không chỉ phổ biến mà còn là tiêu chuẩn tối thiểu đối với hàng hóa lưu thông quốc tế.

Đối với Việt Nam, MSMV không chỉ giúp phân biệt hàng thật – hàng giả, mà còn cung cấp dữ liệu chuẩn hóa hỗ trợ kiểm soát chất lượng, truy xuất nguồn gốc và tối ưu vận hành trong logistics. Hệ thống này đặc biệt quan trọng trong các ngành như nông sản, thực phẩm, dược phẩm, dệt may – nơi mà tính minh bạch là điều kiện tiên quyết.

Sự phát triển của thương mại điện tử càng làm MSMV trở nên cấp thiết. Trên các sàn lớn như Amazon, Alibaba hay Walmart, việc gắn mã GS1 là điều kiện bắt buộc để sản phẩm có thể niêm yết, vận chuyển và quản lý tồn kho. Đây là lý do khiến hàng loạt doanh nghiệp Việt – từ nhà sản xuất lớn đến các hộ kinh doanh nhỏ – đều phải chuyển mình theo tiêu chuẩn quốc tế.

Doanh nghiệp Việt cần bước chuyển mạnh hơn

Thực tế cho thấy nhiều doanh nghiệp vẫn coi mã số mã vạch chỉ là một thủ tục hành chính để đáp ứng yêu cầu của nhà phân phối. Không ít sản phẩm dù có MSMV nhưng lại chưa được quản trị dữ liệu bài bản, dẫn tới việc thông tin sản phẩm trên hệ thống GS1 chưa được cập nhật đầy đủ.

Trong bối cảnh người tiêu dùng toàn cầu quan tâm ngày càng lớn đến nguồn gốc và tính bền vững của sản phẩm, chỉ có MSMV thôi là chưa đủ. Dữ liệu đi kèm – như quy trình sản xuất, tiêu chuẩn chất lượng, chứng nhận an toàn – mới là thứ tạo nên giá trị thực cho doanh nghiệp.

Một số doanh nghiệp Việt tiên phong đã tận dụng MSMV để tăng sức cạnh tranh. Nhiều công ty trong ngành trái cây tươi đã ứng dụng mã QR mở rộng, cho phép người mua biết được lô trồng, ngày thu hoạch, vùng canh tác và quy trình xử lý sau thu hoạch. Nhờ đó, sản phẩm của họ dễ dàng vượt qua rào cản vào các thị trường yêu cầu cao như Nhật Bản, EU hay Hoa Kỳ.

Số hóa MSMV – xu hướng không thể đảo ngược

Hiện nay, nhiều quốc gia đang chuyển từ mã vạch truyền thống (EAN/UPC) sang mã QR thế hệ mới theo tiêu chuẩn GS1 Digital Link. Đây là “bước nhảy” đưa MSMV từ một chuỗi số sang một “địa chỉ web” chứa dữ liệu phong phú.

GS1 cho rằng đến năm 2027, mã QR tiêu chuẩn GS1 sẽ trở thành định dạng phổ biến toàn cầu, thay thế dần mã vạch truyền thống. Điều này đồng nghĩa hàng hóa Việt phải sớm chuyển đổi nếu không muốn bị loại khỏi hệ thống phân phối quốc tế.

Việt Nam cũng đã bắt đầu định hướng chuyển đổi. Nhiều doanh nghiệp tiên phong đã tự nguyện áp dụng mã QR GS1 để truy xuất thông tin theo thời gian thực. Một số ngành như thực phẩm, dược phẩm và nông nghiệp công nghệ cao đang trong quá trình chuẩn hóa theo hướng số hóa toàn diện. Đây vừa là thách thức, vừa là cơ hội để doanh nghiệp tái cấu trúc quản trị dữ liệu và xây dựng thương hiệu minh bạch hơn.

Chống gian lận thương mại bằng công nghệ

Một trong những giá trị quan trọng nhất của MSMV là khả năng hạn chế hàng giả, hàng nhái – vấn đề vốn kéo dài nhiều năm tại Việt Nam. Việc mã hóa sản phẩm bằng tiêu chuẩn GS1 giúp cơ quan quản lý, nhà bán lẻ và người tiêu dùng dễ dàng xác minh nguồn gốc.

Bên cạnh đó, các hệ thống thông minh như blockchain hoặc cơ sở dữ liệu phân tán đang được tích hợp vào nền tảng MSMV để tăng tính xác thực. Nhiều doanh nghiệp cá tra, tôm, gạo và cà phê đã ứng dụng mã truy xuất kết hợp blockchain để bảo đảm tính toàn vẹn dữ liệu từ trang trại đến bàn ăn.

Điều này không chỉ là giải pháp công nghệ, mà còn là phương thức nâng cao uy tín hàng Việt trong bối cảnh truyền thông quốc tế nhiều lần cảnh báo về vấn đề gian lận xuất xứ của một số nhóm hàng.

Cần sự vào cuộc mạnh mẽ hơn từ phía Nhà nước

Vai trò quản lý nhà nước là yếu tố then chốt để MSMV trở thành công cụ hiệu quả. Tổng cục Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng thời gian qua đã tích cực hỗ trợ doanh nghiệp đăng ký mã GS1, tập huấn sử dụng hệ thống và chuẩn hóa dữ liệu. Tuy nhiên, trước tốc độ số hóa toàn cầu, các chuyên gia cho rằng Việt Nam cần một chiến lược sâu hơn.

Một số đề xuất được đưa ra: Hoàn thiện hành lang pháp lý cho truy xuất nguồn gốc bắt buộc trong các ngành rủi ro cao; Tăng cường chế tài xử phạt đối với hành vi sử dụng MSMV giả hoặc không đúng chuẩn; Kết nối dữ liệu MSMV với hải quan, quản lý thị trường, thuế và nông nghiệp để tạo hệ thống quản trị đồng bộ; Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa chuyển đổi sang mã số thế hệ mới, tránh bị tụt lại phía sau; Đòn bẩy để hàng Việt vươn xa 

Trong thời kỳ cạnh tranh toàn cầu, thương hiệu quốc gia không chỉ được xây dựng bằng quảng bá hay truyền thông, mà dựa trên sự minh bạch và đồng nhất về chất lượng. MSMV chính là “hạ tầng niềm tin” giúp hàng Việt chứng minh sự chuyên nghiệp, từ đó tạo vị thế trong chuỗi giá trị quốc tế.

Việt Nam đang đứng trước cơ hội mở rộng thị trường xuất khẩu nhờ các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới. Nhưng cơ hội chỉ biến thành lợi thế khi doanh nghiệp thực sự đầu tư vào những nền tảng chuẩn hóa – mà trong đó, MSMV là yêu cầu căn bản.

Hơn 30 năm kể từ khi Việt Nam gia nhập GS1, hệ thống mã số mã vạch đã giúp hàng hóa Việt tiếp cận thế giới thuận lợi hơn. Giai đoạn tiếp theo đòi hỏi một bước chuyển mạnh mẽ hơn, vừa đồng bộ với tiêu chuẩn quốc tế, vừa đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của người tiêu dùng trong kỷ nguyên số.

Nếu được triển khai đúng hướng, MSMV không chỉ là công cụ kỹ thuật, mà sẽ trở thành động lực thúc đẩy thương mại, minh bạch hóa thị trường và khẳng định chất lượng hàng Việt trên bản đồ toàn cầu.

Nguyễn Lan Hương