Sau khi Ủy ban kỹ thuật ISO/TC 323 được trao Giải thưởng LDE Leadership Award 2025, cộng đồng làm tiêu chuẩn quốc tế đang xem đây là dấu mốc quan trọng khẳng định tầm ảnh hưởng ngày càng lớn của kinh tế tuần hoàn đối với chiến lược phát triển bền vững toàn cầu.

Việc kinh tế tuần hoàn được ISO vinh danh không chỉ là câu chuyện quốc tế; nó mở ra một hướng tiếp cận chiến lược cho Việt Nam, nơi quá trình chuyển đổi sang mô hình sản xuất bền vững đang trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Tiêu chuẩn trở thành “ngôn ngữ chung” cho phát triển bền vững

Theo đánh giá của các chuyên gia ISO, bộ tiêu chuẩn về kinh tế tuần hoàn nổi bật là ISO 59000 đang giúp các quốc gia, doanh nghiệp và tổ chức có được một khung tham chiếu thống nhất để thiết kế chính sách, xây dựng hệ thống sản xuất và đánh giá hiệu quả môi trường. Trong bối cảnh tài nguyên cạn kiệt và áp lực giảm phát thải tăng cao, tiêu chuẩn quốc tế đã trở thành công cụ trọng yếu để bảo đảm mọi bên liên quan cùng hiểu và triển khai đúng bản chất của kinh tế tuần hoàn chứ không dừng lại ở các khẩu hiệu mang tính tuyên truyền.

Với giải thưởng LDE 2025, ISO/TC 323 được ghi nhận vì đã tạo dựng được mạng lưới hợp tác rộng khắp, từ các nước phát triển đến các nền kinh tế mới nổi, giúp bộ tiêu chuẩn phản ánh đa dạng hoàn cảnh thực tế. Điều này đặc biệt phù hợp với Việt Nam, quốc gia có đặc thù sản xuất dựa nhiều vào khai thác tài nguyên và xuất khẩu hàng hóa có hàm lượng vật chất cao.

Thách thức và yêu cầu đặt ra cho hệ thống tiêu chuẩn Việt Nam

Bên cạnh các cơ hội, việc áp dụng bộ tiêu chuẩn kinh tế tuần hoàn của ISO tại Việt Nam cũng đặt ra không ít thách thức. Trước hết, hệ thống tiêu chuẩn quốc gia hiện nay mới chỉ bước đầu tiếp cận khái niệm tuần hoàn. Một số ngành như bao bì, nhựa, dệt may, điện tử đã có các quy định liên quan đến tái chế hoặc trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR), nhưng các yêu cầu này vẫn chưa gắn kết chặt chẽ với khung tiêu chuẩn quốc tế. Khoảng trống này khiến doanh nghiệp còn lúng túng khi phải tuân thủ đồng thời nhiều loại quy định, và chưa có một phương pháp đánh giá thống nhất để chứng minh sự phù hợp.

Chính vì vậy, việc xem xét chuyển đổi bộ ISO 59000 thành TCVN có thể được coi là bước đi chiến lược. Khi có tiêu chuẩn quốc gia tương đương, Việt Nam sẽ xây dựng được nền tảng quản lý thống nhất, tạo điều kiện để các ngành hàng áp dụng cùng một hệ quy chiếu trong đánh giá vòng đời sản phẩm, quản lý vật liệu tái chế, xây dựng mô hình kinh tế tuần hoàn ngành. Đây cũng là tiền đề để cơ quan quản lý xây dựng các quy định kỹ thuật, hướng dẫn chuyên ngành, cũng như hệ thống chứng nhận giúp doanh nghiệp chứng minh năng lực với đối tác quốc tế.

Chuẩn hóa không chỉ là tuân thủ mà là cơ hội tăng năng suất

Một điểm đáng chú ý là kinh tế tuần hoàn không chỉ liên quan đến môi trường. Nhiều nghiên cứu quốc tế chỉ ra rằng việc áp dụng mô hình tuần hoàn giúp doanh nghiệp giảm chi phí nguyên liệu từ 10–20%, cắt giảm chất thải, cải thiện năng suất thông qua việc tối ưu vòng đời sản phẩm. Trong bối cảnh giá nguyên liệu biến động và cạnh tranh sản xuất ngày càng gay gắt, các tiêu chuẩn ISO 59000 thực chất trở thành “công cụ quản trị nội bộ” hiệu quả, chứ không chỉ là giấy tờ để đối phó khi kiểm tra.

Đối với doanh nghiệp xuất khẩu, việc chuẩn hóa theo mô hình ISO còn giúp họ sớm đáp ứng các quy định mới. Chẳng hạn, Liên minh châu Âu đang thúc đẩy Quy định thiết kế sinh thái (Ecodesign for Sustainable Products Regulation – ESPR), yêu cầu sản phẩm phải đáp ứng tiêu chí tuần hoàn ngay từ khâu thiết kế. Việc áp dụng tiêu chuẩn quốc tế của ISO/TC 323 vì vậy giúp doanh nghiệp Việt Nam tiết kiệm đáng kể thời gian và chi phí trong quá trình chuyển đổi.

Sự vào cuộc của Nhà nước sẽ tạo đòn bẩy lan tỏa

Trong giai đoạn tới, giới chuyên gia khuyến nghị Nhà nước cần đóng vai trò dẫn dắt bằng cách tích hợp các tiêu chuẩn tuần hoàn vào chiến lược phát triển bền vững của quốc gia và từng ngành. Một số nước đã đưa ISO 59000 vào tiêu chí hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới công nghệ, hoặc vào chương trình mua sắm công xanh để tạo thị trường cho sản phẩm thiết kế theo mô hình tuần hoàn. Đây là hướng đi Việt Nam có thể tham khảo nhằm tạo sức lan tỏa rộng rãi thay vì chỉ dừng lại ở mức khuyến khích.

Song song với đó, cần đẩy mạnh đào tạo và phát triển lực lượng chuyên gia về kinh tế tuần hoàn. Việc triển khai tiêu chuẩn quốc tế đòi hỏi đội ngũ đánh giá có năng lực chuyên môn sâu, am hiểu chuỗi giá trị ngành hàng và nắm vững phương pháp đánh giá vòng đời sản phẩm. Nếu không có lực lượng này, tiêu chuẩn dù được ban hành cũng khó đi vào thực tế.

Triển vọng dài hạn: Việt Nam có thể trở thành điểm sáng trong khu vực

Sự kiện Ủy ban ISO/TC 323 được trao giải thưởng LDE 2025 là lời nhắc nhở về tầm quan trọng của tiêu chuẩn trong thúc đẩy chuyển đổi xanh toàn cầu. Đối với Việt Nam, đây là thời điểm vàng để nhanh chóng nắm bắt xu hướng, hoàn thiện khung chính sách và đẩy mạnh chuẩn hóa nhằm tạo nền tảng cho tăng trưởng bền vững.

Với tốc độ công nghiệp hóa nhanh, nền kinh tế năng động và cam kết mạnh mẽ về giảm phát thải, Việt Nam có tiềm năng trở thành quốc gia dẫn đầu khu vực Đông Nam Á trong việc triển khai mô hình kinh tế tuần hoàn dựa trên tiêu chuẩn quốc tế. Sự kết hợp giữa chuẩn hóa, đổi mới công nghệ và chính sách hỗ trợ phù hợp sẽ giúp doanh nghiệp nội địa gia tăng giá trị, mở rộng thị trường và xây dựng thương hiệu xanh trong mắt đối tác toàn cầu.

Doanh nghiệp Việt Nam đối mặt yêu cầu mới trong chuỗi cung ứng toàn cầu

Xu hướng áp dụng tiêu chuẩn tuần hoàn đang lan rộng trong các thị trường xuất khẩu chủ lực của Việt Nam như EU, Mỹ, Nhật Bản. Nhiều tập đoàn đa quốc gia đã bắt đầu yêu cầu nhà cung ứng chứng minh khả năng tái chế, sử dụng vật liệu bền vững hoặc giảm phát thải theo vòng đời sản phẩm. Điều này đồng nghĩa doanh nghiệp Việt, nếu không chuẩn hóa theo một mô hình được quốc tế công nhận như ISO 59000, có thể bị loại khỏi chuỗi cung ứng hoặc phải chịu chi phí tuân thủ cao hơn trong tương lai.

Ngược lại, những doanh nghiệp tiên phong chuẩn hóa sớm sẽ có lợi thế cạnh tranh rõ rệt. Các tiêu chuẩn của ISO/TC 323 giúp doanh nghiệp thiết lập quy trình từ thiết kế sản phẩm, lựa chọn nguyên liệu, quản lý chất thải cho đến tái sản xuất – toàn bộ đều được lượng hóa bằng các chỉ số và phương pháp đo do ISO công bố. Điều này tạo ra minh bạch và giúp doanh nghiệp chứng minh năng lực với đối tác quốc tế một cách dễ dàng.

Việt Nam có nền tảng, nhưng cần chuẩn hóa mạnh hơn

Những năm gần đây, Việt Nam đã tích cực thúc đẩy mô hình kinh tế tuần hoàn trong chính sách quốc gia. Luật Bảo vệ môi trường, Chiến lược tăng trưởng xanh và nhiều đề án khác đều đặt yêu cầu chuyển đổi sang mô hình tuần hoàn. Tuy vậy, thực tế triển khai còn thiếu một hệ thống chuẩn mực thống nhất, dẫn đến việc mỗi ngành, mỗi địa phương áp dụng theo cách khác nhau.

Việc ISO trao giải cho ủy ban kinh tế tuần hoàn được nhiều chuyên gia đánh giá là “đúng thời điểm” đối với Việt Nam. Bộ tiêu chuẩn ISO 59000, nếu được chuyển hóa thành TCVN tương đương, sẽ trở thành công cụ then chốt giúp Việt Nam đồng bộ hóa chính sách, xây dựng cơ chế đánh giá minh bạch và tạo sân chơi bình đẳng cho doanh nghiệp trong quá trình chuyển đổi bền vững.

Cơ hội cho doanh nghiệp nhỏ và vừa

Một điểm đáng chú ý là ISO/TC 323 trong quá trình xây dựng tiêu chuẩn đã đặc biệt chú trọng khả năng áp dụng cho doanh nghiệp vừa và nhỏ. Đây là nhóm doanh nghiệp chiếm hơn 90% tại Việt Nam, thường gặp khó khăn khi tiếp cận các mô hình quản lý phức tạp hoặc chi phí tuân thủ cao. Bộ tiêu chuẩn mới được thiết kế linh hoạt, cho phép doanh nghiệp áp dụng từng phần, từng giai đoạn, phù hợp với khả năng tài chính và trình độ kỹ thuật của mình.

Nhờ đó, kinh tế tuần hoàn không còn là mô hình xa vời, mà có thể trở thành chiến lược thực tiễn giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí nguyên liệu, giảm lãng phí và tạo thêm giá trị từ sản phẩm sau sử dụng.

Định hướng cho giai đoạn tới

Trong thời gian tới, giới chuyên gia dự báo làn sóng tích hợp tiêu chuẩn tuần hoàn vào chuỗi cung ứng sẽ lan nhanh khắp khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Việt Nam, với vị trí trung tâm sản xuất của khu vực và định hướng phát triển xanh, hoàn toàn có thể tận dụng cơ hội này để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Để làm được điều đó, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, các hiệp hội ngành hàng và doanh nghiệp. Việc sớm nghiên cứu chuyển đổi ISO 59000 thành TCVN, đào tạo chuyên gia, hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận tiêu chuẩn và xây dựng bộ công cụ đánh giá phù hợp với điều kiện trong nước sẽ đóng vai trò quyết định.

Nguyễn Lan Hương