Trong lịch sử phát triển khoa học – kỹ thuật, tiêu chuẩn thường được nhìn nhận như một công cụ kỹ thuật, khô khan, thầm lặng và ít khi xuất hiện trên các mặt báo. Tuy nhiên, bước vào thập niên 2020, khi công nghệ phát triển với tốc độ vượt khỏi khả năng theo kịp của pháp luật truyền thống, tiêu chuẩn đã chuyển mình thành một công cụ chiến lược, nơi các quốc gia vừa hợp tác vừa cạnh tranh để định hình môi trường công nghệ mà thế giới sẽ vận hành trong nhiều thập kỷ tới.

Hội nghị Đổi mới Sáng tạo ANSI 2025, diễn ra tại Rockville, Maryland (Hoa Kỳ) từ ngày 21 đến 23 tháng 10 năm 2025, chính là minh chứng cho xu thế này: tiêu chuẩn không còn là nhiệm vụ kỹ thuật thuần túy, mà trở thành không gian mới của đối thoại chính trị, kinh tế và đổi mới sáng tạo mang tính định hình trật tự.

Khi tốc độ công nghệ vượt lên và tiêu chuẩn trở thành “vũ khí điều tiết” mới

Sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo, công nghệ lượng tử, dữ liệu lớn, IoT và robot thế hệ mới đang đặt ra những bài toán chưa từng có về quản trị rủi ro, an toàn và đạo đức. Không một hệ thống pháp luật nào, kể cả của những quốc gia hàng đầu, có thể kịp thời sửa đổi theo nhịp phát triển công nghệ.

Trong khoảng trống đó, tiêu chuẩn nổi lên như phương thức điều tiết mềm, linh hoạt, nhanh hơn và dễ thích ứng hơn luật pháp. Chính vì thế, hội nghị năm nay của ANSI không chỉ là sự kiện nội bộ của giới tiêu chuẩn mà còn thu hút sự quan tâm của các nhà lập pháp, giới công nghệ và khối doanh nghiệp toàn cầu.

Tiêu chuẩn, vốn là “luật chơi” dựa trên sự đồng thuận, đang trở thành một dạng quyền lực mềm, định hướng không chỉ kỹ thuật mà cả hành vi thị trường.

Phiên họp “AI & Deregulation” – tín hiệu về hướng đi chiến lược của Hoa Kỳ 

Điểm đáng chú ý nhất trong chương trình hội nghị là chuyên đề “AI & Deregulation – Standards at a Crossroads”.

Không phải ngẫu nhiên ANSI chọn chủ đề này. Hoa Kỳ, với truyền thống ưu tiên đổi mới và hạn chế can thiệp bằng quy định cứng, đang tìm kiếm một cơ chế quản trị AI vừa bảo đảm an toàn nhưng không bóp nghẹt sáng tạo. Trong khi Châu Âu chọn mô hình quản lý theo luật (EU AI Act), thì Hoa Kỳ lại đặt niềm tin vào hệ thống tiêu chuẩn tự nguyện, được xây dựng bởi cộng đồng chuyên gia và được thị trường chấp nhận như một thước đo uy tín.

Cuộc tranh luận tại hội nghị chắc chắn sẽ không chỉ là vấn đề kỹ thuật. Nó phản ánh một sự lựa chọn chính trị và kinh tế:

Liệu Hoa Kỳ có tiếp tục đi theo mô hình “tiêu chuẩn dẫn dắt đổi mới”,

Hay phải điều chỉnh để tránh nguy cơ mất kiểm soát trước sức mạnh ngày càng lớn của AI?

Và liệu tiêu chuẩn có thể trở thành công cụ đủ mạnh để thay thế hoặc bổ trợ luật pháp trong quản trị công nghệ?

Câu trả lời cho những câu hỏi này không chỉ ảnh hưởng đến Hoa Kỳ mà còn đến cả chuỗi cung ứng công nghệ toàn cầu, nơi AI đang len lỏi vào mọi lĩnh vực từ tài chính, y tế đến quốc phòng.

Tiêu chuẩn: “đấu trường chiến lược” giữa các mô hình quốc gia 

Trong bối cảnh cạnh tranh công nghệ giữa các cường quốc ngày càng gay gắt, tiêu chuẩn trở thành một trong những mặt trận ít ồn ào nhưng có ảnh hưởng lâu dài nhất. Sự hiện diện của ISO, IEC, ITU và các cơ quan tiêu chuẩn từ nhiều khu vực tại hội nghị ANSI 2025 cho thấy nỗ lực của Hoa Kỳ nhằm duy trì tiếng nói dẫn dắt trong các tổ chức thiết lập tiêu chuẩn quốc tế.

Về bản chất, ai xây dựng tiêu chuẩn trước, người đó đặt “luật chơi”, từ đó tạo ưu thế cho doanh nghiệp quốc gia mình.

Các tiêu chuẩn về an toàn AI có thể ảnh hưởng trực tiếp đến cấu trúc thuật toán, mô hình dữ liệu và phương pháp đánh giá rủi ro; Tiêu chuẩn về tương thích thiết bị IoT quyết định sản phẩm của công ty nào dễ dàng kết nối và được thị trường chấp nhận hơn; Tiêu chuẩn an ninh mạng tác động đến toàn bộ chuỗi cung ứng số; Như vậy, tiêu chuẩn không còn là công cụ kỹ thuật mà trở thành nền móng của cạnh tranh công nghệ.

Sự kiện có ý nghĩa gì đối với các nước đang phát triển?

Đối với những quốc gia đang trong quá trình hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn, đổi mới công nghệ và hội nhập thị trường quốc tế, hội nghị ANSI 2025 là một bản “đồ chỉ đường” quan trọng. Những chủ đề về AI, quản trị đổi mới sáng tạo, an ninh dữ liệu và kiểm định – chứng nhận sẽ sớm trở thành yêu cầu bắt buộc trong thương mại và hợp tác kỹ thuật.

Nếu không theo kịp xu hướng tiêu chuẩn toàn cầu, các quốc gia dễ bị đặt vào thế bị động, phụ thuộc vào bộ quy tắc do quốc gia khác đặt ra. Ngược lại, việc nắm bắt xu hướng từ sớm giúp họ chủ động sửa đổi tiêu chuẩn quốc gia, nâng cao năng lực kỹ thuật và tăng cường sự hòa hợp tiêu chuẩn trong xuất nhập khẩu.

Trong những năm gần đây, hệ thống tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật của Việt Nam có bước phát triển đáng kể, cả về số lượng lẫn mức độ hội nhập với thông lệ quốc tế. Bộ Khoa học và Công nghệ, thông qua Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng, tiếp tục giữ vai trò cơ quan đầu mối xây dựng và ban hành Tiêu chuẩn quốc gia (TCVN) và Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia (QCVN). Tính đến nay, Việt Nam đã công bố hàng nghìn TCVN thuộc nhiều lĩnh vực, với tỷ lệ hài hòa cùng tiêu chuẩn quốc tế và khu vực ngày càng tăng, nhất là với ISO, IEC, Codex và ASEAN. Chính phủ đã và đang đẩy mạnh áp dụng các tiêu chuẩn liên quan đến chuyển đổi số, an toàn thông tin, công nghiệp hỗ trợ, nông nghiệp hữu cơ và phát triển bền vững. Các bộ ngành đang chủ động sửa đổi, bổ sung tiêu chuẩn trong những lĩnh vực mà tốc độ thay đổi công nghệ diễn ra nhanh, như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu mở, kiểm định phương tiện đo và quản lý chất lượng sản phẩm xuất nhập khẩu. Việt Nam cũng tích cực tham gia các ban kỹ thuật của ISO và IEC, qua đó dần nâng cao tiếng nói trong quá trình xây dựng tiêu chuẩn quốc tế. Tuy vậy, hệ thống tiêu chuẩn quốc gia vẫn đối mặt với một số thách thức lớn. Tốc độ xây dựng, cập nhật TCVN chưa theo kịp sự phát triển của thị trường, nhất là các lĩnh vực công nghệ cao. Năng lực triển khai và áp dụng tiêu chuẩn giữa các địa phương, ngành nghề còn không đồng đều; doanh nghiệp nhỏ và vừa gặp khó khăn trong việc tiếp cận thông tin, đầu tư trang thiết bị và đáp ứng yêu cầu đánh giá sự phù hợp. Ngoài ra, sự phối hợp liên ngành trong quá trình soạn thảo, đối chiếu và công bố tiêu chuẩn đôi khi còn chồng chéo, kéo dài thời gian ban hành. Dù vậy, xu hướng chung cho thấy Việt Nam đang từng bước hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn nhằm đáp ứng yêu cầu hội nhập sâu rộng, nâng cao năng lực cạnh tranh và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong bối cảnh kinh tế số phát triển mạnh mẽ.

ANSI 2025 – bước ngoặt mở ra kỷ nguyên tiêu chuẩn mới

Nhìn toàn cảnh, Hội nghị Đổi mới Sáng tạo ANSI 2025 không chỉ là một cuộc gặp gỡ ngành. Nó đánh dấu một thời điểm chuyển đổi lớn, nơi tiêu chuẩn:

Trở thành công cụ định hình đổi mới; Đóng vai trò điều tiết mềm trong lĩnh vực công nghệ; Tạo ra không gian hợp tác – cạnh tranh mang tính toàn cầu; Gắn kết chặt chẽ giữa kỹ thuật, pháp lý và chiến lược kinh tế.

Trong bối cảnh nhân loại đang bước vào kỷ nguyên AI, nơi tốc độ công nghệ nhanh hơn khả năng thích ứng của hệ thống pháp luật, những cuộc đối thoại như hội nghị này không chỉ mang giá trị học thuật mà còn có ảnh hưởng trực tiếp đến định hướng phát triển của thế giới.

Hơn bao giờ hết, tiêu chuẩn đang bước ra khỏi “hậu trường kỹ thuật” để trở thành nhân tố quyết định trật tự công nghệ của tương lai.

Nguyễn Lan Hương