Nghiên cứu Neuro-cognition bằng ERP (2025), Springer Medicine đã điều tra tác động của một buổi tập thể dục cường độ cao ngắn hạn (acute concurrent exercise) lên khả năng kiểm soát ức chế (inhibitory control) của não bộ – tức khả năng bỏ qua thông tin không liên quan và tập trung vào nhiệm vụ quan trọng. Khả năng kiểm soát ức chế là một thành phần quan trọng của chức năng điều hành (executive function), có liên quan đến ra quyết định, giải quyết vấn đề và hiệu suất học tập/làm việc.

Thiết kế nghiên cứu

• Đối tượng: 60 người trưởng thành khỏe mạnh, độ tuổi từ 18–35.
• Can thiệp: Một buổi tập thể dục cấp tính kéo dài 15–20 phút, kết hợp cardio cường độ vừa đến cao (như chạy tại chỗ, nhảy dây) và bài tập kháng lực nhẹ.
• Đo lường: Hoạt động não được ghi lại bằng ERP (Event-Related Potentials) với các chỉ số chính là sóng N2 và P3, vốn phản ánh xử lý xung lực, chú ý chọn lọc và kiểm soát ức chế. Đồng thời, hiệu suất trong các bài kiểm tra nhận thức được đánh giá thông qua Stroop test và Go/No-Go task trước và sau bài tập.

Kết quả chính

1. Thay đổi sóng ERP: Sau bài tập, biên độ sóng N2 tăng, cho thấy cải thiện khả năng nhận diện xung lực và ức chế các đáp ứng không thích hợp. Biên độ sóng P3 tăng chứng tỏ tốc độ xử lý thông tin và sự tập trung chọn lọc được nâng cao.
2. Cải thiện hiệu suất nhận thức: Thời gian phản ứng giảm trung bình 50–80 ms, tỷ lệ lỗi trong nhiệm vụ Go/No-Go giảm khoảng 10–15%, chứng minh hiệu quả tạm thời của tập thể dục cấp tính trong tối ưu hóa chức năng điều hành.
3. Tác động sinh học: Tập thể dục cấp tính kích thích tăng cường tuần hoàn máu não, giải phóng BDNF (Brain-Derived Neurotrophic Factor), dopamine và norepinephrine – những chất trung gian giúp tăng tính dẻo dai thần kinh (neural plasticity) và cải thiện khả năng tập trung ngắn hạn. Ngoài ra, bài tập còn kích thích hệ thần kinh tự chủ, điều hòa nhịp tim và huyết áp, góp phần tối ưu trạng thái sẵn sàng nhận thức.

Cơ chế tác động

• Tăng cường lưu lượng máu não: Huyết áp và nhịp tim tăng tạm thời giúp cung cấp oxy và glucose nhiều hơn tới các vùng tiền trán (prefrontal cortex), trung tâm điều khiển chức năng điều hành.
• Giải phóng các yếu tố thần kinh: BDNF và catecholamines tăng sau bài tập hỗ trợ tăng cường liên kết synapse, cải thiện khả năng học hỏi và xử lý thông tin.
• Điều chỉnh trạng thái thần kinh: Tập cấp tính giúp giảm stress nội sinh và mệt mỏi tinh thần, từ đó nâng cao sự tập trung và khả năng ra quyết định ngay lập tức.

Ứng dụng thực tiễn

• Sinh viên và học sinh: Thực hiện một buổi tập ngắn trước các kỳ thi hoặc buổi học quan trọng giúp tối ưu hóa tập trung, ghi nhớ và khả năng xử lý thông tin.
• Người làm việc trí óc: Nhân viên văn phòng có thể áp dụng “micro-workout” 15–20 phút trước các cuộc họp quan trọng hoặc các nhiệm vụ đòi hỏi quyết định nhanh để cải thiện hiệu suất tinh thần.
• Vận động viên và thể thao đối kháng: Buổi tập cấp tính trước thi đấu giúp tăng khả năng phản xạ, quyết định chiến thuật và giảm lỗi nhận thức, đặc biệt trong các môn cần phản xạ nhanh như bóng rổ, bóng đá, quần vợt.
• Chương trình sức khỏe cộng đồng: Các lớp tập thể dục ngắn có thể được tổ chức tại văn phòng, trường học hoặc công viên, đồng thời kết hợp nhắc nhở bằng thiết bị đeo để tối đa hóa hiệu quả nhận thức.

Kết luận

Nghiên cứu 2025 khẳng định rằng tập thể dục cấp tính là một công cụ hiệu quả, tạm thời nhưng mạnh mẽ để cải thiện kiểm soát ức chế và chức năng điều hành của não bộ. Việc áp dụng các buổi tập ngắn 15–20 phút trước khi cần tập trung cao giúp tối đa hóa hiệu suất nhận thức trong học tập, công việc hoặc thi đấu. Cơ chế tác động bao gồm tăng lưu lượng máu não, giải phóng các yếu tố thần kinh và điều hòa trạng thái thần kinh, tạo ra sự kết hợp tối ưu giữa thể chất và tinh thần. Đây là một chiến lược dễ thực hiện, chi phí thấp và có thể áp dụng rộng rãi trong nhiều bối cảnh, từ giáo dục, công sở đến thể thao chuyên nghiệp.

 Hồng Liên