Trước làn sóng chuyển đổi số mạnh mẽ và sự phát triển vượt bậc của công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI), nền giáo dục phổ thông Việt Nam đang đứng trước yêu cầu cấp bách phải đổi mới không chỉ về nội dung, mà còn về phương thức tiếp cận tri thức.

Hội thảo “Đổi mới phương thức giáo dục phổ thông, ứng dụng AI trong các môn khoa học xã hội” do Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam tổ chức ngày 30/5 đã mang đến nhiều phân tích, khuyến nghị quan trọng từ các chuyên gia, nhà khoa học và thực tiễn nhà trường. Phát biểu tại hội thảo, PGS.TS Phạm Quang Thao, Phó Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam nhấn mạnh, trong bối cảnh chuyển đổi số và sự phát triển bùng nổ của AI, giáo dục phổ thông cần đổi mới phương pháp giảng dạy và học tập một cách cấp thiết. Sự đổi mới này không chỉ nằm ở nội dung, mà quan trọng hơn là cách tiếp cận tri thức, hướng tới giáo dục cá nhân hóa, linh hoạt và tích hợp công nghệ.

PGS.TS Lê Công Lương, Trưởng ban Khoa học công nghệ và Hợp tác quốc tế, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam, cho rằng giáo dục phổ thông hiện nay vẫn mang tính truyền đạt một chiều, thiếu khả năng khơi dậy tư duy phản biện và sáng tạo của học sinh. Đặc biệt, các môn khoa học xã hội như Lịch sử, Địa lý, Ngữ văn, Giáo dục công dân – dù có vai trò quan trọng trong việc hình thành nhân cách, đạo đức và tư duy – nhưng vẫn thường được giảng dạy khô cứng, thiếu sức hấp dẫn.

Việc ứng dụng AI được kỳ vọng sẽ tạo cú hích mạnh mẽ cho giáo dục phổ thông. AI không chỉ giúp giảm gánh nặng hành chính cho giáo viên, mà còn tạo điều kiện đổi mới phương pháp dạy học, giúp học sinh tiếp cận kiến thức theo năng lực, phát triển kỹ năng tự học và nghiên cứu. Đồng thời, nhà trường và xã hội sẽ nâng cao hiệu quả đào tạo, chuẩn bị nguồn nhân lực thích ứng với nền kinh tế tri thức.

Ông Lê Công Lương đề xuất Bộ Giáo dục và Đào tạo sớm ban hành khung hướng dẫn ứng dụng AI trong chương trình giáo dục phổ thông, đồng thời tăng cường hợp tác giữa nhà trường – doanh nghiệp – chuyên gia để phát triển các nền tảng học tập AI phù hợp thực tiễn Việt Nam. Các chính sách hỗ trợ đào tạo giáo viên, đặc biệt ở các môn khoa học xã hội, cùng các cuộc thi và hoạt động trải nghiệm giúp học sinh ứng dụng AI trong giải quyết các vấn đề xã hội cũng cần được triển khai.

Từ góc nhìn thực tiễn, ThS Vũ Hải Nam (Khoa Địa lý, Trường Đại học KHXH&NV) chia sẻ kinh nghiệm đổi mới giảng dạy môn Địa lý tại các trường THPT ở Hà Nội, trung tâm giáo dục lớn của cả nước. Nhiều trường như THPT chuyên Hà Nội – Amsterdam, chuyên Khoa học Xã hội và Nhân văn, THPT Nguyễn Huệ, Việt Đức, Kim Liên, Phan Đình Phùng… đã chủ động ứng dụng công nghệ thông tin, từng bước đưa AI vào giảng dạy. Giáo viên sử dụng các phần mềm trình chiếu (PowerPoint, Canva), bản đồ số (Google Earth, ArcGIS), nền tảng đánh giá nhanh (Azota, Quizizz), video minh họa và học liệu số để tăng tính trực quan. Một số giáo viên còn dùng ChatGPT để lên ý tưởng bài giảng, xây dựng câu hỏi, cập nhật kiến thức thời sự, phân tích hiện tượng địa lý hoặc thiết kế bài tập luyện tập. AI cũng hỗ trợ chấm bài, quản lý lớp học, giúp tiết kiệm thời gian và cá nhân hóa quá trình dạy – học.

Tuy nhiên, quá trình triển khai vẫn còn nhiều hạn chế. Chênh lệch điều kiện giữa các trường lớn và nhỏ, sự tiếp cận công nghệ của giáo viên còn hạn chế, chủ yếu dùng để minh họa thay vì phát triển năng lực học sinh. Soạn bài tích hợp AI đòi hỏi nhiều công sức, đồng thời cần kiểm tra thông tin kỹ lưỡng trước khi giảng dạy. TS. Nguyễn Thị Như (Khoa Triết học, Trường Đại học KHXH&NV) lưu ý một số công cụ AI sử dụng dữ liệu chưa được kiểm chứng, có thể dẫn đến sai lệch kiến thức. Học sinh nếu lạm dụng AI dễ sao chép máy móc mà không phát triển tư duy độc lập. Do đó, AI chỉ phát huy hiệu quả khi được tích hợp đúng cách, có định hướng sư phạm rõ ràng và cơ chế giám sát hợp lý.

Bên cạnh đó, hạ tầng công nghệ tại nhiều địa phương, nhất là vùng sâu, vùng xa, còn chưa đồng đều. Các trường còn thiếu thiết bị như máy tính, mạng internet, bảng tương tác, phòng học thông minh… Đồng thời, hiện chưa có nền tảng AI giáo dục Việt hóa, phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông mới.

Các đại biểu đều nhất trí rằng việc đổi mới phương thức giáo dục phổ thông và ứng dụng AI vào giảng dạy các môn khoa học xã hội là xu thế tất yếu và cấp thiết. Đây là cơ hội để nâng cao chất lượng giáo dục, trang bị cho thế hệ trẻ kỹ năng, tư duy và đạo đức phù hợp với yêu cầu của thời đại. Thành công của quá trình này đòi hỏi sự chung tay của nhà quản lý, giáo viên, nhà công nghệ và toàn xã hội.

Duong Huy