Sau mười lăm năm nghiên cứu liên tục, nhiều bí ẩn tưởng như đã chìm vào quên lãng của Hoàng cung Thăng Long đang dần được hé lộ. Những phát hiện mới không chỉ giúp trả lời các câu hỏi lớn về lịch sử kinh đô ngàn năm, mà còn mở ra một hướng tiếp cận mới trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản – dựa trên khoa học, công nghệ và tư duy đổi mới. Hoàng thành Thăng Long, di sản thế giới đặc biệt của Việt Nam, đang bước vào một giai đoạn mới đầy hứa hẹn, nơi di sản không chỉ được gìn giữ mà còn trở thành động lực cho phát triển bền vững.

Hội thảo quốc tế và bước chuyển từ nghiên cứu sang chiến lược phát triển

Ngày 4 tháng 11, Viện Khảo cổ học thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam tổ chức hội thảo quốc tế “Di sản Hoàng thành Thăng Long – Thành tựu và thách thức sau mười lăm năm nghiên cứu (2011–2025)”. Sự kiện quy tụ các nhà khoa học trong nước và quốc tế, đánh dấu một bước chuyển quan trọng: từ giai đoạn nghiên cứu cơ bản sang giai đoạn hoạch định chiến lược để bảo tồn, phục dựng và phát huy giá trị di sản trong bối cảnh mới.

Trong phát biểu khai mạc, Tiến sĩ Đặng Xuân Thành, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm, nhấn mạnh rằng Hoàng thành Thăng Long không thể chỉ tồn tại như một di tích để ngắm nhìn. Để “hồi sinh” đúng nghĩa, di sản này cần được đặt trong chiến lược quốc gia về phát triển văn hóa, cần sự đầu tư bài bản và cách tiếp cận gắn kết giữa khoa học, công nghệ và cộng đồng. Ông nhấn mạnh rằng đã đến lúc thay đổi tư duy từ “bảo tồn tĩnh” sang “phát huy động”, biến di sản thành nguồn lực kinh tế – văn hóa – du lịch cho đất nước.

Hội thảo vì vậy không chỉ là nơi tổng kết thành tựu, mà là diễn đàn định hình tương lai của di sản Hoàng thành Thăng Long trong nhiều thập kỷ tới.

Những thành tựu khảo cổ học làm sáng tỏ lịch sử kinh đô

Mười lăm năm qua là giai đoạn then chốt đối với khảo cổ học Thăng Long. Hàng loạt phát hiện tại các khu vực 18 Hoàng Diệu và khu Quốc hội đã cung cấp bức tranh rõ nét hơn về trung tâm quyền lực quốc gia kéo dài suốt hơn mười ba thế kỷ.

Các nhà khảo cổ đã phát lộ:

- hàng chục nghìn di vật thuộc nhiều thời kỳ;

- 53 dấu tích móng trụ;

- bảy đoạn tường thành;

- sáu giếng cổ;

- dấu vết của nhiều lò gốm cung đình.

Những phát hiện này cho thấy Hoàng thành Thăng Long không chỉ là trung tâm chính trị mà còn là trung tâm văn hóa, thủ công và giao thương. Đặc biệt, các tầng văn hóa liên tục được tìm thấy phản ánh sự kế tiếp của các triều đại: từ thời Đại La, Đinh – Tiền Lê, Lý, Trần, Lê đến Nguyễn. Đây là minh chứng hiếm hoi và đầy sức thuyết phục cho sự phát triển nối tiếp của một kinh đô trong khu vực Đông Nam Á.

Phục dựng hoàng cung thời Lý – bước đột phá lớn của khảo cổ học Việt Nam

Một trong những kết quả nổi bật là việc phục dựng kiến trúc hoàng cung thời Lý, được xem là “linh hồn” của Hoàng thành Thăng Long nhưng đã biến mất trong nhiều thế kỷ. Từ các dấu tích khảo cổ và tư liệu lịch sử, nhóm nghiên cứu đã dần tái hiện hình dáng cung điện – công trình tượng trưng cho sự thịnh trị của quốc gia độc lập thời Lý.

Mô hình 3D tái dựng kiến trúc cung điện cho thấy hệ khung vì đỡ đấu củng của người Việt xưa có trình độ kỹ thuật và mỹ thuật rất cao. Đây là bước tiến quan trọng, đưa nghiên cứu khảo cổ học Việt Nam tiệm cận các chuẩn mực khoa học quốc tế và tạo nền tảng để so sánh với kiến trúc cung đình Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc.

Những hình ảnh 3D này không chỉ giúp người dân và du khách hình dung trực quan về sự tráng lệ của hoàng cung, mà còn tạo tiền đề để ứng dụng công nghệ thực tế ảo trong giáo dục và du lịch.

Điện Kính Thiên – trái tim quyền lực được tái hiện

Từ năm 2022 đến 2023, nhóm nghiên cứu đã hoàn thành mô hình hóa điện Kính Thiên – trung tâm quyền lực dưới triều Lê sơ. Công trình được phục dựng dựa trên nhiều nguồn tư liệu khác nhau và phản ánh sự phồn thịnh của vương triều: mái ngói hoàng lưu ly, bộ khung gỗ được chạm trổ tinh xảo, các chi tiết sơn son thếp vàng thể hiện sự uy nghi của triều đình.

Sự tái hiện điện Kính Thiên còn có ý nghĩa sâu xa hơn: nó trả lại diện mạo cho một biểu tượng trung tâm của Hoàng thành, đồng thời giúp khẳng định vị thế đặc biệt của kiến trúc cung đình Việt Nam trong không gian văn hóa Đông Á.

Hiện vật kể câu chuyện về đời sống cung đình và sự giao thương quốc tế

Ngoài kiến trúc, các hiện vật khảo cổ cũng mở ra nhiều góc nhìn mới về đời sống cung đình xưa.

Gốm sứ thời Lý với men trắng, men ngọc và kỹ thuật tạo hình tinh tế chứng minh trình độ thẩm mỹ cao của người Việt, thậm chí sánh ngang với gốm Tống của Trung Quốc. Đặc biệt, những hiện vật mang chữ “Quan” hoặc “Kính” thể hiện rõ chế độ nghi lễ và quyền uy của triều đình.

Sự xuất hiện của gốm sứ nhập khẩu từ Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Tây Á cho thấy Thăng Long từng là điểm giao lưu văn hóa – thương mại quan trọng. Những dòng chảy trao đổi này phản ánh sự cởi mở của Đại Việt và cho thấy vị thế của Thăng Long như một điểm hội tụ văn minh khu vực.

Nghiên cứu về các lò gốm cung đình Thăng Long cũng cho thấy chúng hoạt động gần sáu thế kỷ, cung ứng cho hoàng gia các sản phẩm tinh xảo, từ gốm men trắng chạm nổi đến gốm lam vẽ rồng và nhiều bảo vật quốc gia khác. Ngay cả những khẩu pháo đồng tìm thấy tại di tích cũng phản ánh sự phát triển đa dạng của kỹ nghệ cung đình.

Vai trò của công nghệ và khoa học trong bảo tồn di sản

Theo Tiến sĩ Hà Văn Cẩn, công tác khảo cổ không thể dừng lại ở nghiên cứu hàn lâm mà cần được lan tỏa mạnh mẽ hơn ra cộng đồng. Ông nhấn mạnh vai trò của công nghệ số trong trưng bày, giáo dục di sản và bảo tồn lâu dài.

Ứng dụng mô hình 3D, thực tế ảo, số hóa toàn diện di vật và di tích không chỉ giúp lưu giữ thông tin mà còn tạo điều kiện để phát triển các sản phẩm văn hóa – du lịch mới. Những công nghệ này sẽ giúp Hoàng thành Thăng Long tiếp cận công chúng rộng rãi, đặc biệt là giới trẻ.

Tương lai của Hoàng thành Thăng Long – từ ký ức đến nguồn lực phát triển

Kết thúc hội thảo, các nhà khoa học đề xuất một loạt định hướng quan trọng cho giai đoạn tiếp theo:

- xây dựng bảo tàng khảo cổ học hiện đại;

- phát triển mô hình kinh tế di sản;

- đào tạo chuyên sâu và chuyển giao công nghệ mới;

- tăng cường số hóa, thực tế ảo và ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong bảo tồn;

- đẩy mạnh hợp tác quốc tế.

Những định hướng này cho thấy Hoàng thành Thăng Long không còn được nhìn nhận chỉ như một di sản thuộc quá khứ, mà là nguồn lực để phát triển văn hóa, giáo dục và du lịch – góp phần vào mục tiêu xây dựng sức mạnh mềm quốc gia.

Các chuyên gia thống nhất rằng chỉ khi khoa học, công nghệ và xã hội kết nối với nhau thì Hoàng thành Thăng Long mới có thể “hồi sinh” đúng nghĩa, trở thành không gian di sản sống – nơi ký ức của cha ông được giữ gìn và truyền lại, đồng thời truyền cảm hứng cho các thế hệ tương lai.

 T.L.H.