Sự phát triển của mỹ thuật Việt Nam trong suốt một thế kỷ qua đang được tái hiện sinh động qua một triển lãm đặc biệt tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam. Lần đầu tiên, 150 tác phẩm chọn lọc từ nhiều thế hệ sinh viên và giảng viên của Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam được trưng bày cùng những tác phẩm quan trọng thuộc sưu tập của bảo tàng, tạo nên một không gian nghệ thuật giàu cảm xúc, đánh dấu bước ngoặt ý nghĩa trong hành trình 100 năm mỹ thuật hiện đại Việt Nam.

Triển lãm mang tên “100 năm Mỹ thuật hiện đại – Sưu tập của Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam và Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam”, diễn ra tại thủ đô Hà Nội từ ngày 14 đến 22 tháng 11, là hoạt động trọng tâm trong chuỗi sự kiện kỷ niệm 100 năm thành lập Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương – cái nôi hình thành nên nền mỹ thuật hiện đại của Việt Nam và là trường đào tạo mỹ thuật hàn lâm đầu tiên của Đông Dương.

Một thế kỷ nghệ thuật tái hiện trong không gian chung

Ngay từ khi mở cửa, triển lãm đã gây ấn tượng mạnh với công chúng bởi quy mô, cách trưng bày và giá trị thẩm mỹ của các tác phẩm. Lần đầu tiên trong lịch sử, những sáng tác của giảng viên và sinh viên từ thời Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương đến Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam ngày nay được quy tụ trong một không gian thống nhất. Bộ sưu tập phong phú này phản ánh sự phát triển liên tục – nhưng không tách rời – của một dòng chảy nghệ thuật mang đậm bản sắc dân tộc.

Các tác phẩm được chọn lọc trong suốt gần hai năm, đại diện cho nhiều thế hệ nghệ sĩ, từ những bậc thầy đầu tiên cho đến lớp trẻ hiện nay. Chúng cho thấy sự kế thừa nhưng cũng thể hiện những chuyển động mạnh mẽ trong tư duy nghệ thuật, từ hội họa, điêu khắc đến phù điêu, từ phong cách hàn lâm cổ điển đến biểu hiện đương đại.

Không gian triển lãm được tổ chức thành sáu chủ đề lớn, dẫn dắt người xem đi qua từng giai đoạn quan trọng của mỹ thuật Việt Nam hiện đại: ảnh hưởng nghệ thuật Pháp; hành trình tìm kiếm bản sắc dân tộc; nghệ thuật cách mạng trong kháng chiến; hiện thực xã hội chủ nghĩa; thời kỳ đổi mới; và giai đoạn hội nhập – phát triển trong bối cảnh đương đại.

Cội nguồn của một nền mỹ thuật hiện đại

Để hiểu được chiều sâu của triển lãm, cần trở lại với điểm khởi đầu vào tháng 11 năm 1925, khi Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương chính thức khai giảng. Ngôi trường do họa sĩ người Pháp Victor Tardieu sáng lập đã mở ra một thời kỳ mới cho nghệ thuật Việt Nam – một nền nghệ thuật tiếp nhận tinh hoa kỹ thuật tạo hình phương Tây nhưng đồng thời vẫn nuôi dưỡng tinh thần Á Đông và bản sắc dân tộc.

Lịch sử nghệ thuật của ngôi trường được chia thành hai giai đoạn: 1925–1945, giai đoạn hình thành và đặt nền móng; và từ 1945 đến nay, giai đoạn nghệ thuật gắn liền với lịch sử đất nước, từ kháng chiến, xây dựng, đổi mới đến hội nhập.

Victor Tardieu (1870–1937), Hiệu trưởng đầu tiên, được xem là nhân vật đặt nền móng cho mỹ thuật hiện đại Việt Nam. Với tình yêu sâu sắc dành cho văn hóa Việt, ông đã đào tạo nên những nghệ sĩ lớn của thế kỷ XX – những người góp phần đưa mỹ thuật Việt Nam hội nhập với thế giới.

Năm 1955, Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam trở lại địa chỉ số 42 Yết Kiêu – nơi trở thành trung tâm hun đúc tài năng nghệ thuật của nhiều thế hệ. Việc thành lập lớp Tô Ngọc Vân tiếp tục gìn giữ tinh thần đổi mới và sáng tạo của mỹ thuật Việt Nam.

Tinh thần tiên phong trong từng tác phẩm

150 tác phẩm trưng bày tại triển lãm không chỉ là minh chứng thẩm mỹ mà còn là những lát cắt của đời sống, tư tưởng và lịch sử qua từng thời kỳ. Mỗi bức tranh hay khối tượng đều phản ánh bối cảnh xã hội, tinh thần thời đại và sự chuyển dịch trong tư duy nghệ thuật của nghệ sĩ Việt Nam.

Điểm nổi bật là sự hòa quyện độc đáo giữa kỹ thuật tạo hình phương Tây và tinh thần Á Đông. Bên cạnh kỹ thuật sơn dầu, giải phẫu hình thể và bố cục hiện đại, khán giả còn thấy sự mềm mại trong đường nét, sự phong phú trong màu sắc và những lớp trầm tích văn hóa Việt Nam trong từng tác phẩm.

Nhiều tác phẩm có nguồn gốc từ các hiến tặng quý như Quỹ A&V hay gia đình họa sĩ Ngô Mạnh Lân, góp phần làm giàu thêm cho bộ sưu tập mang giá trị lịch sử đặc biệt.

Góc nhìn từ giới chuyên môn

Tại lễ khai mạc, Tiến sĩ Nguyễn Anh Minh – Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam – nhận định rằng triển lãm lần này là dấu mốc quan trọng để nhìn lại hành trình 100 năm của mỹ thuật hiện đại Việt Nam, một nền mỹ thuật luôn kết hợp giữa truyền thống và đổi mới để tạo nên giá trị văn hóa bền vững.

PGS.TS Nguyễn Nghĩa Phương – Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam, Giám tuyển triển lãm – chia sẻ rằng việc tuyển chọn tác phẩm kéo dài gần hai năm, thể hiện mong muốn đưa đến công chúng cái nhìn toàn diện về các giai đoạn đào tạo và sáng tạo của nhà trường. Ông nhấn mạnh triết lý giáo dục khai phóng luôn đề cao sự sáng tạo, cá tính và sự chuyển động của tư duy nghệ thuật.

Việc lần đầu tiên các tác phẩm thuộc sưu tập của cả trường và bảo tàng được giới thiệu trong cùng một triển lãm là minh chứng cho sự liên kết bền chặt giữa hai thiết chế, đồng thời phản ánh sự phát triển đồng bộ của mỹ thuật Việt Nam suốt một thế kỷ.

Tri ân những người mở đường và khơi mở tương lai

Một khoảnh khắc xúc động tại sự kiện là sự hiện diện của bà Alix Turolla – cháu gái của Victor Tardieu. Đây là biểu tượng cho mối liên hệ lịch sử sâu sắc giữa nghệ thuật Việt Nam và những người đặt nền móng đầu tiên.

Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Tạ Quang Đông nhấn mạnh đóng góp của các giáo sư người Pháp như Victor Tardieu và Évariste Jonchère, những người đã mang đến phương pháp giảng dạy hiện đại và truyền cảm hứng về tình yêu nghệ thuật dân tộc cho các thế hệ sinh viên Việt Nam.

Hiệu trưởng Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam, bà Đặng Thị Phong Lan, khẳng định tầm nhìn tiên phong của Victor Tardieu – người đã kết hợp tinh hoa nghệ thuật tạo hình phương Tây với sự sáng tạo của nghệ sĩ Việt Nam – đã trở thành nền tảng cho một nền mỹ thuật độc lập và đầy bản sắc.

Một trải nghiệm nghệ thuật – văn hóa giá trị

Triển lãm “100 năm Mỹ thuật hiện đại” không chỉ là sự kiện trưng bày mà còn là dịp để công chúng hiểu rõ hơn về cội nguồn, quá trình phát triển và tầm vóc của mỹ thuật Việt Nam trong suốt một thế kỷ đầy biến động. Các tác phẩm, nhiều trong số đó chưa từng được trưng bày, mang đến cho người xem trải nghiệm xúc cảm sâu sắc, khơi gợi niềm tự hào về di sản nghệ thuật dân tộc.

Triển lãm cho thấy sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa truyền thống và hiện đại, giữa di sản và đổi mới – những yếu tố đã tạo nên sức sống bền bỉ của mỹ thuật Việt Nam qua 100 năm và sẽ tiếp tục là động lực đưa mỹ thuật Việt Nam bước ra thế giới.

 T.L.H