Các đại biểu chủ trì Hội thảo.

Sản phẩm văn hóa độc đáo trên vùng đất lịch sử

PGS.TS Trần Quốc Cường, Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy Điện Biên khẳng định, trong kho tàng di sản văn hóa đền, chùa, miếu, bia của dân tộc Việt Nam trên khắp cả nước,  nhiều công trình đã bị phá hủy, mai một, xuống cấp, xâm hại, lấn chiếm. Tuy nhiên, trong số đó, rất nhiều công trình đến nay đã được khôi phục, phục dựng.

Bí thư Tỉnh ủy Điện Biên Trần Quốc Cường cho biết, theo các chứng cứ lịch sử, vào cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, nhân dân Điện Biên (Lai Châu trước đây) đã xây dựng ngôi đền - lưu truyền là Đền thờ Đức thánh Trần tại khu vực đồi cao trung tâm (trước đồng bào Thái gọi là Đồi Lạng Chượng), nay là khu vực dãy các Đồi A1 - Đồi F - Đồi Cháy (tên gọi của bộ đội ta trong chiến dịch Điện Biên Phủ) thuộc TP. Điện Biên Phủ.

Đền thờ do nhân dân địa phương xây dựng là dấu mốc gắn với sự hiện diện của người Việt, gắn với sự quản lý của các triều đại Việt Nam, gắn với chủ quyền, lãnh thổ quốc gia Việt Nam. Khi quân Pháp chiếm đóng Mường Thanh, chúng cướp ngôi đền này để làm đồn lính Pháp, sau đó, chúng phá ngôi đền để xây dựng cứ điểm đề kháng. Ngày nay, nhân dân Điện Biên mong mỏi được xây dựng khôi phục ngôi Đền thờ Đức Thánh Trần do cha ông xây dựng. 

PGS.TS Trần Quốc Cường, Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy Điện Biên phát biểu tại Hội thảo khoa học.

Đề dẫn Hội thảo, TS. Nguyễn Thế Hùng, Phó Chủ tịch Hội Di sản Văn hóa Việt Nam nhấn mạnh, khi đến TP. Điện Biên Phủ, du khách luôn mong muốn tìm hiểu lịch sử giai đoạn trước 1954. Dù khá muộn nhưng những phát hiện mới xung quanh các tấm ảnh về Đền thờ Đức Thánh Trần trên đồi A1 bổ sung cho mong muốn nêu trên, với ý tưởng ban đầu về việc phục dựng Đền thờ Đức Thánh Trần trên đồi A1. 

Tại Hội thảo khoa học lần thứ nhất do UBND tỉnh Điện Biên tổ chức tại TP. Điện Biên Phủ, quan điểm xây dựng mới đã dần thay thế quan điểm phục dựng ban đầu.

Theo TS. Nguyễn Thế Hùng, bảo tồn và khai thác hiệu quả một thành phố lịch sử là công việc khổng lồ và là chuyện của muôn đời. Trong bối cảnh tỉnh Điên Biên đang phát triển về kinh tế - xã hội, cần tạo nên nhận thức chung về mục tiêu xây dựng Đền thờ Đức Thánh Trần. Đền thờ là một điểm tựa tinh thần dân tộc, điểm tựa tâm linh và văn hóa nơi vùng biên viễn Tây Bắc Tổ quốc.

TS. Nguyễn Thế Hùng, Phó Chủ tịch Hội Di sản Văn hóa Việt Nam đề dẫn Hội thảo.

Về định hướng xây dựng khôi phục Đền thờ Đức Thánh Trần, PGS.TS Trần Quốc Cường cho rằng, cần gắn việc nghiên cứu xây dựng, phục dựng Đền với quy hoạch di tích Chiến trường Điện Biên Phủ để có cơ sở, hành lang pháp lý phù hợp với định hướng bảo tồn, phục hồi di tích Chiến trường Điện Biên Phủ; xã hội hóa những đóng góp vật chất, nguyên vật liệu, kinh phí của các tổ chức, cá nhân. 

Kiến trúc công trình cần khôi phục ở mức cao nhất kiến trúc cổng đền theo ảnh tư liệu để lại; tuân thủ nguyên tắc kiểu dáng kiến trúc, nghệ thuật điêu khắc tâm linh truyền thống của các ngôi đền thờ Đức Thánh Trần hiện có ở các địa phương, kết hợp hài hòa nghệ thuật điêu khắc truyền thống của các nhóm cộng đồng cư dân địa phương.

Nhiều ý kiến tham luận tại Hội thảo.

Không gian văn hóa tại Đền Trần cũng cần được xây dựng phù hợp với cảnh quan sinh thái xung quanh, với truyền thống văn hóa, lịch sử, quan niệm thẩm mỹ, tập tục thờ cúng của không gian văn hóa Tây Bắc - Điện Biên; có hình thức ghi nhận dấu tích đồi Lạng Chượng (như dựng bia ghi nhận, đài tưởng niệm...) tại khu vực các đồi cao…

Hạn chế ảnh hưởng tới cảnh quan của khu vực di tích

Giám đốc Sở VHTTDL tỉnh Điện Biên Nguyễn Minh Phú đã báo cáo kết quả tìm kiếm thu thập thông tin, tư liệu liên quan Đền thờ Đức Thánh Trần tại khu vực đồi Lạng Chượng, TP. Điện Biên Phủ, với một số tài liệu như: Ảnh Đền thờ “Đức Thánh Trần” tại Đồi A1; Hình ảnh dãy nhà xây trên Đồi A1 năm 1924; tài liệu của Pháp ngày 14.12.1922; tài liệu của Viện Viễn Đông Bác cổ… 

GS.TSKH Vũ Minh Giang nhấn mạnh, phục hồi Đền thờ Đức Thánh Trần tại TP. Điện Biên Phủ là một công việc lớn.

GS.TSKH Vũ Minh Giang nhấn mạnh, phục hồi Đền thờ Đức Thánh Trần tại TP. Điện Biên Phủ là một công việc lớn. Chiến thắng Điện Biên Phủ là chiến công hiển hách, niềm kiêu hãnh của dân tộc, ngày nay đã trở thành một điểm đến thu hút với đông đảo du khách

“Phục hồi Đền thờ Đức Thánh Trần tại TP. Điện Biên Phủ là cần thiết, là niềm kiêu hãnh và tiếp nối truyền thống lịch sử chống ngoại xâm oai hùng của dân tộc. Việt Nam có rất nhiều địa điểm xây dựng đền thờ Đức Thánh Trần, tại sao Điện Biên lại không?”, GS.TSKH Vũ Minh Giang nhấn mạnh.

Cũng theo GS Vũ Minh Giang, việc phục hồi đền thờ Đức Thánh Trần cần đưa được giá trị thiêng vào không gian Điện Biên Phủ, đặc biệt phải có sự gắn kết truyền thống và hiện đại. Đền thờ cần được phục hồi như một sản phẩm văn hóa độc đáo và đó chính là cách tăng thêm giá trị Khu di tích quốc gia đặc biệt Chiến trường Điện Biên Phủ.

KTS. Trần Quốc Tuấn (Viện Bảo tồn Di tích, Bộ VHTTDL) lưu ý về vị trí xây dựng, Đền thờ nằm trong tổng thể của một di tích quốc gia đặc biệt, với tính chất khác biệt so với tính chất của di tích lịch sử Chiến trường Điện Biên Phủ.

Về vị trí xây dựng đền thờ Đức Thánh Trần, KTS. Trần Quốc Tuấn (Viện Bảo tồn Di tích, Bộ VHTTDL) nêu, Đền thờ nằm trong tổng thể của một di tích quốc gia đặc biệt, với tính chất khác biệt so với tính chất của di tích lịch sử Chiến trường Điện Biên Phủ. 

Do đó, việc xây dựng Đền thờ cần cân nhắc hạn chế ảnh hưởng tới cảnh quan chung khu vực di tích; không xâm phạm, xóa bỏ tới các thành phần, chứng tích gốc của di tích; không cản trở việc tái tạo, phục dựng, phỏng dựng lại cảnh quan chiến trường, các thành phần công trình theo định hướng của Quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích. 

Địa điểm xây dựng Đền thờ cũng phải tạo được mối liên kết với các điểm di tích góp phần cộng hưởng, làm tăng giá trị tổng thể chung, phát huy hiệu quả giá trị của di tích gốc; ưu tiên lựa chọn các điểm di tích dạng chỉ còn địa danh, không còn dấu tích, chứng tích gốc của cuộc chiến, chưa được đầu tư khai thác và phát huy.

Một số ý kiến đề xuất nên xây dựng Đền thờ Đức Thánh Trần tại khu vực Di tích Đồi Cháy. Khu đất dự kiến xây dựng Đền thờ tại di tích Đồi Cháy thoáng đãng, rộng rãi, cảnh quan thiên nhiên đẹp, bảo đảm các yếu tố tổ hợp các hạng mục công trình trên tổng mặt bằng một cách hài hòa, hợp lý, không ảnh hưởng đến các yếu tố gốc của di tích.

PGS.TS Trần Lâm Biền phát biểu tại hội thảo.

“Việc xây dựng Đền Trần tại di tích Đồi Cháy sẽ tạo nên một trục liên hoàn gồm Đền thờ liệt sĩ tại Chiến trường Điện Biên Phủ, Nghĩa trang liệt sĩ Quốc gia A1, tạo thành nơi tập trung sinh hoạt tín ngưỡng, tâm linh, tưởng nhớ các anh hùng liệt sĩ và các bậc tiền nhân có công lao trong việc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, thuận lợi cho nhân dân, du khách khi đến tham quan, tưởng nhớ”, ông Đào Duy Trình (Trưởng Phòng Quản lý Di sản Văn hóa, Sở VHTTDL tỉnh Điện Biên khẳng định.

Tổng kết Hội thảo, PGS.TS Đỗ Văn Trụ, Chủ tịch Hội Di sản Văn hóa Việt Nam khẳng định, xây dựng Đền thờ Đức Thánh Trần tại TP. Điện Biên Phủ là nguyện vọng chính đáng của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc tỉnh Điện Biên.

Việc xây dựng Đền thờ thể hiện truyền thống yêu nước, đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” của dân tộc, tôn vinh, bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với anh hùng dân tộc, góp phần giáo dục truyền thống yêu nước, khích lệ tinh thần đoàn kết, đồng thời tạo thành điểm văn hoá tâm linh trong tổng thể chung của Di tích quốc gia đặc biệt Chiến trường Điện Biên Phủ.

Theo PGS.TS Đỗ Văn Trụ, Sở VHTTDL tỉnh Điện Biên cung cấp thông tin tư liệu về sự tồn tại của Đền thờ Đức Thánh Trần trên đồi A1 những năm đầu thế kỷ XX là một phát hiện mới có ý nghĩa về lịch sử và văn hóa. Đền thờ Đức Thánh Trần trên đồi A1 chưa được ghi chép tại các thư tịch ở Việt Nam. Qua nghiên cứu, phân tích của Sở VHTTDL tỉnh Điện Biên cho thấy các tư liệu này có tính xác thực. 

PGS.TS Đỗ Văn Trụ, Chủ tịch Hội Di sản văn hóa Việt Nam khẳng định, xây dựng Đền thờ Đức Thánh Trần tại TP. Điện Biên Phủ là nguyện vọng chính đáng của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc tỉnh Điện Biên.

“Đề nghị Sở VHTTDL tỉnh Điện Biên tìm kiếm thêm tư liệu ảnh, ghi chép và  điều  tra thực  địa, kiểm tra hồ sơ dự án, phỏng vấn nhân chứng, nhất là đơn vị thi công Di tích  đồi A1 dịp kỷ niệm 50 năm chiến thắng Điện Biên Phủ để thu thập thêm thông tin về dấu vết nền móng của ngôi đền đã bị phá hủy”, Chủ tịch Hội Di sản Văn hóa nhấn mạnh.

Ông Trụ cũng lưu ý, Đền thờ nằm trong tổng thể không gian Di tích Lịch sử quốc gia đặc biệt Chiến trường Điện Biên Phủ nên công trình xây dựng mới không được làm ảnh hưởng, phá hủy các dấu tích đã được bảo tồn hoặc đã được phục hồi, hoặc đang còn bị vùi lấp dưới đất.

Đền thờ Đức Thánh Trần là công trình tưởng niệm, phương án kiến trúc ngoài tuân thủ nguyên tắc chung thì không nên “dập khuôn nguyên mẫu” các đền thờ gắn trực tiếp với cuộc đời và sự nghiệp của Đức Thánh Trần ở Nam Định, Hải Dương, Hà Nam, Thái Bình. Quy mô cần tính toán hợp lý, bảo đảm trang nghiêm và hài hòa với cảnh quan vùng Tây Bắc. 

Các đại biểu thảo luận bên lề Hội thảo.

Về địa điểm xây dựng, PGS.TS Đỗ Văn Trụ nhấn mạnh, đây là một nội dung quan trọng. Phục hồi hay xây dựng mới Đền thờ Đức Thánh Trần trên đồi A1 hay ở một vị trí khác đã được bàn thảo kỹ và có thể kết luận không đủ cơ sở để phục hồi với các tư liệu hiện có, đồi A1 không có đủ không gian mặt bằng cho việc này, nếu đặt vấn đề phục hồi hay xây dựng mới tại đồi A1 sẽ dẫn đến hai bất cập là ảnh hưởng tới bảo tồn các dấu tích của đồi A1, không có vị trí đáp ứng các điều kiện của một ngôi đền truyền thống, đặc biệt là ngôi đền thờ Anh hùng dân tộc Trần Hưng Đạo với những chiến công bất hủ ở thế kỷ XIII.

Một số tham luận khẳng định đồi Cháy là địa điểm nhiều lợi thế về vị trí, mặt bằng, không gian, diện tích, cảnh quan, môi trường. Đề xuất này là hợp lý. Tuy nhiên, tỉnh Điện Biên cần khảo sát kỹ, tính đếm tới nhiều mặt, nhất là cơ sở pháp lý, vì Đồi Cháy là Di tích quốc gia đặc biệt, trong số 46 điểm di tích quốc gia đặc biệt của Di tích Chiến trường Điện Biên Phủ, phải báo cáo Thủ tướng Chính phủ đưa vào quy hoạch và cho phép xây dựng.

Đình Lâm

Nguồn: https://baovanhoa.vn/van-hoa/can-gan-voi-quy-hoach-di-tich-chien-truong-dien-bien-phu-121307.html