PGS.TS. Trần Đức Ngôn - Nhà khoa học mang tâm hồn nghệ sĩ
Thầy là một tấm gương sáng về tinh thần tự học, say mê nghiên cứu khoa học, một nhà giáo mẫu mực mang tâm hồn nghệ sĩ chân chính. Nghỉ hưu công tác quản lý, thầy tập trung vào chuyên môn, giảng dạy tại Khoa Sáng tác và Lý luận - Phê bình Văn học (Đại học Văn hóa Hà Nội).
1. Được tin thầy Trần Đức Ngôn vừa được Chủ tịch nước trao tặng Huân chương Lao động hạng nhì, tôi đến thăm thầy vào một chiều tháng năm. Vì biết thầy rất bận nên trước khi đến, tôi có gọi điện cho thầy. Vậy mà khi đến nhà thì thầy cũng vừa mới từ quê ra. Con người của thầy là vậy, lúc nào cũng bận rộn vì công việc, vì người khác.
Vừa rót nước mời học trò, thầy vừa vui vẻ kể: "Mỗi năm tôi thường về quê (Nam Định) hai lần, tháng 5 và tháng 11 âm lịch. Đó là các ngày giỗ cha và mẹ của tôi. Ngày đó tôi kết hợp đi thăm họ hàng, làng xóm, những người bạn đồng quê của tôi để ôn lại những ngày thơ ấu và thời học trò trường huyện. Lần này về quê cũng rất vui đấy em ạ". Đấy, thầy Trần Đức Ngôn của chúng tôi là vậy, thầy điềm đạm, chân thành, lúc nào cũng ân cần với học trò của mình.
Tôi mang khoe với thầy bài thơ vừa mới viết, thầy rất thích, vui vẻ đọc liền. Rồi thầy tâm sự: "Từ hồi học lớp 8 trường Phổ thông trung học Lê Hồng Phong (hồi đó gọi là trường cấp 3) ở thành phố Nam Định, tôi đã yêu thơ và làm thơ. Trong ba năm học PTTH, tôi đã viết được một tập thơ lấy tiêu đề là Nắng mới. Từ nắng mới được lấy trong một câu thơ của Lưu Trọng Lư (hồi đó tôi đọc và thuộc khá nhiều thơ lãng mạn 1930-1945). Hai câu thơ của Lưu Trọng Lư, tôi rất thích: "Mỗi lần nắng mới hắt bên song/ Xao xác gà trưa gáy não nùng...". Vào khoa Ngữ Văn - Đại học Sư phạm Hà Nội, tôi vẫn làm thơ nhưng lại đam mê văn học dân gian. Từ đấy, văn học dân gian chiếm lĩnh tôi. Giờ nghĩ lại, thấy hối tiếc, nhưng đã muộn quá mất rồi."
Trong cuộc đời làm nghiên cứu văn hóa, văn học dân gian, thầy đã phải nỗ lực rất nhiều. Chuyện đi sưu tầm văn học dân gian chẳng hạn. Quãng những năm 78, 80 của thế kỷ trước, đi sưu tầm nhưng chẳng có phương tiện kỹ thuật gì (xe máy không, ghi âm không), chỉ độc mỗi cái xe đạp. Trên xe đạp chỉ có một chiếc ba lô bộ đội được thầy mang về từ chiến trường, trong đó có tập giấy để ghi chép, bếp dầu mini, túi gạo, chai nước mắm, lọ muối vừng... Gian khổ là thế nhưng đều vượt qua. Thầy tâm sự rằng, sức trẻ mình làm được, là bởi, phần nhiều mình gặp được những người thầy lớn. Đó thực sự là động lực, là may mắn. Thầy nói về GS. Bùi Văn Nguyên, Chủ nhiệm bộ môn Văn học dân gian và văn học trung đại Việt Nam khoa Ngữ Văn ĐHSP với tấm lòng đầy hàm ơn: "Tôi rất kính trọng thầy vì tinh thần làm việc say mê, thực sự quên mình (không nghĩ đến cuộc sống riêng tư). Có lẽ thầy hơi cực đoan một chút nhưng chính nhờ học được điều đó mà tôi khá lên nhanh hơn về chuyên môn."
Với hai nhà nghiên cứu đầu ngành về văn hóa là GS Trần Quốc Vượng và GS Tô Ngọc Thanh, thầy cũng được gần gũi nhiều từ khi về công tác ở trường Đại học Văn hóa Hà Nội. Hồi đó GS Tô Ngọc Thanh là Viện trưởng Viện Văn hóa Nghệ thuật, sau là Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam. Thầy bày tỏ: "Tôi hay được ngồi Hội đồng khoa học cùng với các GS để thẩm định công trình nghiên cứu, sưu tầm của các hội viên Hội Văn nghệ dân gian. GS Vượng và GS Thanh là những nhà văn hóa hiểu rộng biết nhiều, đi nhiều. Tôi học được ở các vị khá nhiều kiến thức nhưng đặc biệt là sự thẳng thắn trong khoa học và trong đời sống."
2. Tháng 7/2008, thầy được nhà nước xét nghỉ hưu công tác quản lý theo chế độ; nhưng với lòng yêu nghề và đam mê khoa học, thầy vẫn tiếp tục nghiên cứu và giảng dạy tại Khoa Sáng tác và Lý luận-Phê bình Văn học (ST&LLPBVH) của Trường Đại học Văn hóa Hà Nội.
Có lần thầy tâm sự thân mật với sinh viên: "Khi còn làm công tác quản lý, mặc dù rất bận, tôi vẫn không bỏ giảng dạy, tôi rất mê giảng dạy. Nay tôi có nhiều thời gian dành cho giảng dạy, tôi cảm thấy rất vui sướng. Tôi thích giảng dạy ở Khoa ST&LLPBVH hơn vì sinh viên khoa này hay tranh luận, nói vui là hay cãi thầy. Tôi cho "cãi thầy" là một biểu hiện tốt, cần được phát huy trong quá trình học tập của sinh viên."
Năm 2007, khi đó, ngoài công tác nghiên cứu khoa học, thầy còn giữ cương vị Hiệu trưởng Trường Đại học Văn hóa Hà Nội, đồng thời tham gia giảng dạy bộ môn Văn học dân gian tại Khoa. Có lần trả lời phỏng vấn báo chí về công tác quản lý Khoa ST&LLPBVH, sau khi sáp nhập Trường Viết văn Nguyễn Du về, thầy đã nhấn mạnh: "Quản lý sinh viên viết văn là không quản lý gì cả". Tôi đã rất ấn tượng với câu nói này của thầy, từ đó thấy rằng, thầy không chỉ là một Hiệu trưởng mẫn cán, một nhà khoa học tài năng, mà còn là một người nghệ sĩ, một nhà văn đích thực.
Rồi may mắn tôi thi đỗ vào Khoa ST&LLPBVH, được học thầy, thấy thầy mang duyên nghiệp với nghề giáo lại nặng lòng với văn chương. Tiếp xúc với thầy, sinh viên không những được học tập mà còn có cơ hội trao đổi, bày tỏ quan điểm của mình thoải mái. Trong bài giảng, thầy không hay dùng cách nói hàn lâm, trừu tượng mà rất dễ hiểu, gần gũi. Khi bàn về tình trạng đọc sách hiện nay của sinh viên, thầy dẫn một kỷ niệm đáng nhớ: "Hồi tôi học lớp 5, lớp 6, anh ruột tôi mượn được từ người bạn cuốn sách "Truyện Kiều chú giải" của Lê Văn Hòe. Cuốn sách dày khoảng 400 trang. Anh tôi bắt tôi phải ngồi chép lại toàn bộ cuốn sách. Tôi đã làm việc này theo tinh thần khổ sai suốt một năm trời, chép nguyên văn, không thiếu một chữ. Thay vì sự khổ sở đó, tôi đã ghi nhớ trong đầu được rất nhiều kiến thức. Một số lời chú giải, đến bây giờ tôi còn nhớ được nguyên văn. Suốt bao năm giảng dạy, tôi đã sử dụng tri thức này mà không cần đọc lại cuốn sách đó. Tôi không oán anh tôi vì bắt lao động khổ sai nữa mà cảm thấy mình đã gặp may mắn trong cuộc đời. Từ câu chuyện này, tôi rút ra được mấy điều: Thứ nhất, học được nhiều không cứ ở nhà trường, tự học vẫn là quan trọng nhất; thứ hai, văn hóa đọc đem lại cho con người vốn tri thức lớn hơn cả, sâu sắc hơn cả, nhớ lâu hơn cả; thứ ba, trong nhà phải có sách, không chịu mua sách thì cả cuộc đời chẳng làm nên trò trống gì. Vì thế, hãy chăm đọc sách."
Thầy Trần Đức Ngôn không chỉ nhiệt tình trong giảng dạy, say mê trong nghiên cứu khoa học, mà ở cương vị quản lý đều được đồng nghiệp quý mến, học trò kính trọng. Gần mười năm làm Hiệu trưởng Trường Đại học Văn hóa Hà Nội, chuyển từ chuyên môn sang công tác quản lý, thầy đã tích cực tự học để nâng cao trình độ quản lý. Thầy luôn là người lãnh đạo mẫn cán, quán xuyến tốt các công việc trên phạm vi toàn trường, nắm bắt được năng lực cán bộ lãnh đạo các đơn vị để có biện pháp chỉ đạo phù hợp, kịp thời đôn đốc công việc để bảo đảm tiến độ thực hiện kế hoạch năm học.
3. Trong một lần trò chuyện, tôi hỏi thầy: Để gửi gắm, truyền đạt những kinh nghiệm, những bài học tới sinh viên thì thầy sẽ nhắn nhủ điều gì? Thầy chậm rãi nói: "Tôi chỉ muốn nhắn nhủ các bạn sinh viên một điều: Đã đi học thì phải chăm đọc sách, phải biết đọc sách. Ra trường rồi, vẫn phải chăm đọc sách. Tất nhiên vẫn phải xem nhiều nhưng đừng quên đọc." Câu trả lời ngắn gọn, nhưng tôi biết đó là những lời tâm huyết gan ruột mà thầy muốn bày tỏ với học trò của mình.
Hàng ngày, thầy vẫn cần mẫn đến trường, tiếp tục truyền đạt những kiến thức bổ ích cho học trò của mình. Thầy ít nói, khiêm nhường, nhưng chúng tôi biết rằng cần phải nỗ lực học tập hơn nữa để xứng đáng là người học trò của thầy. Kính chúc thầy luôn mạnh khỏe, ngày càng có nhiều học trò xuất sắc.
---
La Thành, tháng 7 năm 2009
Bài của: Khúc Hồng Thiện