Trong tháng 4/2016, tại ven biển 4 tỉnh miền Trung từ Hà Tĩnh đến Thừa Thiên- Huế đã xảy ra sự cố môi trường nghiêm trọng, làm hải sản chết bất thường, gây thiệt hại lớn về kinh tế-xã hội, môi trường biển; ảnh hưởng nặng nề đến đời sống người dân, an ninh, trật tự an toàn xã hội, nhất là người dân ven biển các tỉnh miền Trung.

Với sự quan tâm sâu sát của Đảng và Nhà nước, sự chỉ đạo quyết liệt, sát sao của Thủ tướng Chính phủ, sự vào cuộc đầy trách nhiệm của các bộ ngành, các nhà khoa học và lãnh đạo của các địa phương, ngày 28/6, Công ty Formosa Hà Tĩnh đã phải thừa nhận trách nhiệm về việc gây ra sự cố môi trường; công khai xin lỗi Chính phủ và nhân dân Việt Nam vì để xảy ra sự cố môi trường nghiêm trọng; đồng thời cam kết bồi thường thiệt hại kinh tế cho người dân, bồi thường xử lý ô nhiễm và phục hồi môi trường biển tại 4 tỉnh miền Trung của Việt Nam với tổng số tiền tương đương 500 triệu USD; cam kết khắc phục và không để tái diễn các hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường và tài nguyên nước.

Nỗ lực nghiên cứu, nhanh chóng điều tra, đánh giá và tìm giải pháp khắc phục sự cố môi trường ở 4 tỉnh miền Trung

Phát biểu tại hội nghị, thay mặt Bộ TN&MT, Bộ trưởng Trần Hồng Hà cho biết, Bộ trưởng Trần Hồng Hà trân trọng cảm ơn nghĩa cử của nhân dân cả nước nói chung và người dân Quảng Trị nói riêng đã rất bền bỉ, bình tĩnh, luôn một lòng tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng, Nhà nước, hướng xử lý của Chính phủ; đồng thời đã đóng góp ý kiến trên tinh thần xây dựng, có trách nhiệm và các giải pháp khắc phục sự cố. Nhận thức rõ trách nhiệm chính trị trước nhân dân đối với yêu cầu cấp bách sớm khôi phục các hoạt động sản xuất, kinh doanh, giúp ngư dân tiếp tục bám biển, bảo đảm sinh kế, an toàn của người dân, phải nhanh chóng điều tra, đánh giá, công bố diễn biến, hiện trạng, chất lượng môi trường biển trong và sau khi xảy ra sự cố. Bộ Tài nguyên và Môi trường đã huy động một đội ngũ lớn chuyên gia, nhà khoa học trong và ngoài nước, đơn vị khoa học công nghệ thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Quốc phòng, Đại học Quốc gia Hà Nội và các địa phương liên quan triển khai Chương trình quan trắc chất lượng môi trường biển; đồng thời tổ chức đánh giá, xác định mức độ, phạm vi ô nhiễm môi trường và suy thoái hệ sinh thái biển tại 4 tỉnh miền Trung với một khối lượng công việc rất lớn. Việc triển khai được dựa trên các phương pháp đánh giá hiện đại có tính khoa học cao, phù hợp với thông lệ quốc tế, bảo đảm độ tin cậy trong thời gian qua, Bộ đã chủ trì, huy động nhiều chuyên gia, nhà khoa học trong và ngoài nước, đơn vị khoa học công nghệ thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Quốc phòng, Đại học Quốc gia Hà Nội và các địa phương liên quan triển khai Chương trình quan trắc chất lượng môi trường biển; đồng thời tổ chức đánh giá, xác định mức độ, phạm vi ô nhiễm môi trường và suy thoái hệ sinh thái biển tại 4 tỉnh miền Trung.

Thay mặt cho nhóm chuyên gia nghiên cứu đánh giá hiện trạng môi trường biển tại 4 tỉnh, GS.TS Mai Trọng Nhuận, nguyên Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội cho biết, quan trắc đánh giá hiện trạng, diễn biến và mức độ ô nhiễm của môi trường biển và các hệ sinh thái biển và ven biển 4 tỉnh miền Trung đã áp dụng các quy trình, phương pháp trên cơ sở khoa học, đúng theo quy định của Việt Nam và phù hợp quốc tế cho thấy chất lượng nước tại các khu vực được quan trắc đã nằm trong giới hạn quy định của QCVN 10-MT:2015/BTNMT, đạt quy chuẩn đối với vùng bãi tắm, thể thao dưới nước, nuôi trồng thủy sản và bảo tồn thủy sinh. Một số khu vực cách bờ 1,5 km thuộc Sơn Dương (Hà Tĩnh), cửa Nhật Lệ (Quảng Bình), hòn Sơn Trà (Thừa Thiên Huế) có dòng xoáy cục bộ, khả năng phân tán các chất trong nước kém hơn, đồng thời khả năng tích luỹ độc tố trong trầm tích cao hơn cần tiếp tục được theo dõi, giám sát chặt chẽ. Với sự kiểm soát chặt chẽ các nguồn phát thải từ đất liền và do cơ chế làm sạch tự nhiên của môi trường, hàm lượng các chất ô nhiễm từ sự cố môi trường đang có xu hướng giảm theo thời gian.

Cùng với đó, hệ sinh thái rạn san hô, cỏ biển và nguồn lợi hải sản ở khu vực sau những tác động của sự cố môi trường bị suy thoái mạnh cả về đa dạng sinh học và quy mô, nay đã bắt đầu có dấu hiệu hồi phục tích cực.

Toàn cảnh hội nghị

Nhiều ý kiến tham gia, đóng góp nhằm thông tin một cách rộng rãi, minh bạch, khách quan các kết quả nghiên cứu tới người dân

Tại Hội nghị, các chuyên gia, nhà khoa học đã tham gia đóng góp ý kiến cho các kết quả quan trắc, đánh giá chất lượng nước biển, trầm tích biển, các hệ sinh thái biển sau sự cố môi trường; đồng thời trao đổi, thảo luận thống nhất nhận định về mức độ, phạm vi an toàn của môi trường biển, với sự tham gia của đông đảo các cơ quan truyền thông nhằm thông tin một cách rộng rãi, minh bạch, khách quan tới người dân. Trong đó, nhiều ý kiến của các chuyên gia, nhà khoa học đều đánh giá cao nỗ lực khẩn trương của các cơ quan Chính phủ, nhà khoa học, quản lý cùng các bộ, ngành trong việc điều tra, xác định nguyên nhân gây ra sự cố môi trường miền Trung thời gian qua; các kết quả quan trắc, phân tích, đánh giá chất lượng nước biển, trầm tích biển, các hệ sinh thái biển sau sự cố môi trường là đáng tin cậy.

PGS.TS Trịnh Văn Tuyên, Viện trưởng Công nghệ Môi trường (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam cho biết, sau sự cố thủy sản chết hàng loạt ở miền Trung, Bộ Tài nguyên và Môi trường cùng các cơ quan quản lý nhà nước đã thành lập Hội đồng để đánh giá chất lượng môi trường biển, đây là nhiệm vụ cực kỳ quan trọng và cần thiết. Đặc biệt, Bộ TN&MT đã huy động được sự tham gia của các chuyên gia đầu ngành với những trang thiết bị công nghệ cao, hiện đại tập trung nghiên cứu, điều tra, đánh giá ở 4 tỉnh có biển bị ô nhiễm. Kết quả nghiên cứu cho thấy chúng ta có thể yên tâm hơn về chất lượng nước biển vì các nồng độ chất ô nhiễm đang đạt quy chuẩn của Việt Nam.

PGS.TS Nguyễn Chu Hồi, nguyên Phó Tổng cục Biển và Hải đảo cho biết, "Sau sự cố môi trường do Fomosa gây ra ở vùng biển ven bờ 4 tỉnh miền Trung, chúng ta có nỗ lực ở giai đoạn 1 - đó là tập trung xác định được nguồn và nguyên nhân gây ra sự cố môi trường. Đây là nỗ lực lớn và sự vào cuộc khẩn trương của các cơ quan Chính phủ, nhà khoa học, quản lý cùng các bộ, ngành. Hội thảo hôm nay thông báo kết quả hiện trạng môi trường, xem như kết quả giai đoạn 2 - tức là sau khi xác định nguồn nguyên nhân chúng ta xem xét thực trạng môi trường sau sự cố thế nào. 

Các nhà khoa học đã chọn phương pháp, đối tượng cũng như phạm vi nghiên cứu để cố gắng trả lời cơ bản giai đoạn 2 là nhận dạng yếu tố và thực trạng môi trường hiện thế nào, tập trung vào chất gây ô nhiễm chính, đồng thời tập trung vào các yếu tố cộng sinh đi kèm chất gây ra ô nhiễm chính. Vì vậy kết quả được đánh giá là đáng tin cậy". 

40 năm nghiên cứu về môi trường ở Đức, TS Friedhelm Schroeder tham gia đoàn quốc tế điều tra môi trường biển thời gian qua, đánh giá cao khối lượng công việc của các đoàn chuyên gia nghiên cứu. "Trước thực trạng khi nghiên cứu các dấu vết ô nhiễm đã phân tán, trên môi trường chỉ còn cá chết và các rạn san hô bị ảnh hưởng, chúng tôi đã cùng các chuyên gia Việt Nam lấy mẫu cụ thể. Đây là công việc mà chính phủ Việt Nam chỉ đạo làm rất khẩn trương nhưng cũng phải thận trọng. Chương trình giám sát, phân tích kỳ công, chính xác, hiện thực và là kết quả nỗ lực của tập thể chuyên gia. Phương pháp đánh giá mang khoa học, hiện đại, đáng tin cậy".

GS.TS Trần Nghi, người nhiều năm nghiên cứu môi trường, trầm tích biển, đánh giá đây là kết quả nghiên cứu, tuy nhiên, Giáo sư cũng đề xuất tiếp tục đẩy mạnh hoạt động giám sát chặt chẽ Formosa, đảm bảo chắc chắn không xả thải tiếp, nếu không các quá trình nghiên cứu sẽ không còn ý nghĩa. "Thời gian này và sắp tới, tôi khẳng định biển sẽ sạch trở lại như trước, đây không phải là trở ngại và nó là quy luật tự nhiên" - GS.TS Trần Nghi cho biết.

Chung sức phục hồi, bảo vệ môi trường và các giá trị kinh tế, sinh thái và nhân văn của dải ven biển miền Trung

Phát biểu kết luận hội nghị, Bộ trưởng Trần Hồng Hà đánh giá cao các ý kiến tâm huyết của các chuyên gia, các nhà khoa học trong và ngoài nước từ nhiều phương diện, góc độ khác nhau nhằm cung cấp, làm rõ thêm về mức độ, phạm vi an toàn của môi trường biển. "Đây cũng là những số liệu có giá trị quan trọng để giúp các nhà chuyên môn, các cơ quan quản lý tiếp tục nghiên cứu, đưa ra thông số quan trọng trước những vấn đề có thể ảnh hưởng đến sức khỏe của người dân" - Bộ trưởng đánh giá và ghi nhận.

Bộ trưởng cho biết, kết quả nghiên cứu cho thấy, hiện tại, hầu hết các vùng biển miền Trung đều đã an toàn chỉ còn giới hạn một số vũng xoáy có khả năng tích tụ phenol mà các nhà khoa học chưa thể kết luận ngay được. Đối với vấn đề bơi lội, tắm biển, nuôi trồng thủy sản trên các vùng biển đã được xác định đã an toàn tuyệt đối (trừ các vũng xoáy ở bắc đèo Ngang, cửa biển Nhật Lệ - Quảng Bình), mũi biển từ Cửa Tùng ra đảo Cồn Cỏ - Quảng Trị và chân Mây - Thừa Thiên Huế).

Bộ trưởng Trần Hồng Hà khẳng định: “Có thể nói tất cả bãi tắm ở bờ biển miền Trung cơ bản an toàn, trừ khu vực có khuyến cáo chưa an toàn. Khách du lịch hoàn toàn yên tâm đến đây vui chơi du lịch, tắm biển, hoạt động thể thao dưới biển. Điều này đã được chứng minh bằng dữ liệu, cơ sở khoa học xác đáng”.

Đến thời điểm này, chúng ta có thể tin tưởng chắc chắn rằng tự nhiên có thể đào thải hết các chất gây ô nhiễm môi trường biển, nhưng trước mắt vì sức khỏe của người dân, chúng ta cần khoanh định rõ ràng những khu vực an toàn và không an toàn, bao gồm cả tọa độ để khuyến cáo cho người dân trong việc đánh bắt hải sản và các hoạt động du lịch, thể thao, tắm biển. "Chúng ta đang thực hiện việc trả lời ba vấn đề mà người dân quan tâm, đó là: môi trường biển đã an toàn chưa, thực phẩm biển đã an toàn chưa và vấn đề nuôi trồng thủy hải sản đã an toàn hay chưa? - Đây là vấn đề đặt ra đối với các cấp, các ngành; bởi nó liên quan trực tiếp đến đời sống, sinh hoạt và mức độ an toàn trong nuôi trồng thủy hải sản của người dân. Tại hội nghị này, tuy chưa trả lời được hoàn toàn các câu hỏi này của người dân nhưng cũng đã cung cấp cho người dân những thông số quan trọng về chất lượng nước biển hiện tại, các quy luật tự làm sạch của biển, các vùng xoáy còn phenol".

Để giải quyết được nhu cầu chính đáng, thiết thực liên quan đến cuộc sống, sức khỏe của người dân 4 tỉnh ven biển miền Trung, trong thời gian tới, Bộ TN&MT sẽ phối hợp với Bộ Y tế, Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn tiếp tục có những nghiên cứu, giám sát để xác định chính xác chất lượng nước, chất lượng thủy hải sản đã an toàn tuyệt đối để công bố một cách chính thức biển đã thật sự an toàn cho người dân yên tâm.

Bên cạnh việc tiếp tục theo dõi, đánh giá diễn biến chất lượng môi trường biển ven bờ khu vực miền Trung, Bộ TN&MT và các địa phương sẽ triển khai đồng bộ công tác kiểm soát các nguồn thải, giám sát chặt chẽ nguồn phát thải từ Công ty Formosa Hà Tĩnh, kết nối dữ liệu, xây dựng hệ thống thông tin, cơ sở dữ liệu và các ứng dụng công nghệ hiện đại trong giám sát, cảnh báo ô nhiễm môi trường biển. Sự tham gia của các cấp các ngành cũng như cộng đồng dân cư trong việc giám sát các nguồn thải xả ra môi trường biển, nâng cao chất lượng môi trường cũng cần được tăng cường nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương ven biển 4 tỉnh miền Trung.

“Yêu cầu đặt ra với các nhà quản lý từ Trung ương đến địa phương trong việc giám sát đối với Formosa hiện nay chính là chủ động kiểm soát và có những phương pháp tối ưu để không để xảy ra sự cố môi trường tương tự - đó là điều kiện tiên quyết để đảm bảo môi trường biển miền Trung trong sạch” - Bộ trưởng Trần Hồng Hà nhấn mạnh.

Thông qua Hội thảo, Bộ trưởng Trần Hồng Hà cũng gửi lời cảm ơn chân thành tới các nhà khoa học, các chuyên gia trong nước và quốc tế đã lao động thầm lặng, miệt mài nghiên cứu nghiêm túc, tâm huyết, trách nhiệm để có được kết quả báo cáo như ngày hôm nay. Bộ trưởng cũng đặt niềm tin vào các phóng viên, báo chí với vai trò là cầu nối, gửi gắm thông tin tin cậy tới người dân một cách công tâm, trung thực, chính xác tới người dân cả nước nói chung và người dân 4 tỉnh ven biển nói riêng.

*Ngay sau khi kết thúc Hội nghị báo cáo kết quả đánh giá hiện trạng môi trường biển bốn tỉnh từ Hà Tĩnh đến Thừa Thiên Huế, khẳng định biển miền Trung an toàn, trưa 22/8, Bộ trưởng Trần Hồng Hà, Thứ trưởng Võ Tuấn Nhân đã cùng lãnh đạo 4 tỉnh miền Trung và các chuyên gia nước ngoài đã đi tắm biển và ăn hải sản ở khu du lịch Cửa Việt, Quảng Trị.